Перакат

I ўсё-ткі… Усё-ткі Люся вучыць. Кожны год у школе пачынаецца ўрокам мужнасці. На гэтым уроку Мікола, які стаў дырэктарам школы так, як і прадказвала яму Люся, расказвае пра маю дачку, пра яе апошні бой. I музей арганізаваў у школе. Туды аддала я пасля ванны яе сарочку — з таго льну, што ткала, што бяліла перад вайной…

…Прайшло світанне, даводзіцца ўставаць. I я ўстаю, і жыву, таму што жыццё заўсёды бярэ сваё, і пішу лісты — ці дачцэ, Арыядне, якая з мужам жыве ў Ленінградзе, ці родным — іх засталося зусім няшмат. Адыходзяць гады, адыходзяць людзі, жывой застаецца, бадай, толькі памяць. На нашым доме яе знак — пяцікутная чырвоная зорачка, якая сведчыць, што тут жыве сям'я загінуўшага воіна. Наша дачка была ж таксама воінам…

Да нас часта прыходзяць дзеці, і мы радуемся ім, таму што абое любім дзяцей, радуемся іх чысціні, іх пакуль што неўсвядомленай гармоніі з навакольным светам. На маіх вачах выраслі многія з пасялкоўцаў, і бачыцца са шкадаваннем, як, падрастаючы, дзеці паступова зашываюцца ў сваё шкарлупінне, як засвойваюць ад нас, дарослых, не самае лепшае — адкідаюць якраз тое, што перапакутавана, перадумана бяссоннымі начамі мацярок. Бачыла пазаўчора, як адзін з хлапчукоў, які жыў на суседняй вуліцы, Толік, здаецца, груба крычаў на жанчыну ў магазіне. А я ж помню, якія былі ў яго вачаняты, калі ішоў у першы клас, і, тоўпячыся вакол, гэтак жа глядзелі яго аднакласнікі — на нас, на настаўнікаў, на жыццё! Ён напомніў мне майго сына, і я доўга глядзела на яго, любуючыся; хацелася абняць стрыжаную галоўку, гладзіць яе і так хацелася, каб ён, вырастаючы, нёс у навакольны свет дабрыню! З другога боку, лаянка ў магазіне — яна можа быць выпадковай, можа, яму самому пасля было сорамна і гэта болей не паўторыцца. Як жа мы падчас не шкадуем адзін другога, як мучым з-за дробязі, з-за нейкага слова! Нядаўна хадзіла ў бальніцу, каб наведаць знаёмую — тая памірала адна, у пакутах, у адчаі, таму што дачка баіцца і як бы грэбуе сваёй маці і не прыходзіць у бальніцу, адно пасылае туды перадачы.

— Хай бы хоць здалёку паглядзела на яе! — казала мне хворая. — Няхай бы вось прыйшла, вунь там у куце села. Я ж вырасціла яе, ты ведаеш, як я апошні кавалак ёй аддавала! Унукам маім, дзецям, забараніла сюды прыходзіць, дык яны ўпотай да акна падбягуць, але ж баяцца заходзіць!

Я пайшла да дачкі, таму што нельга, каб чалавек ішоў з жыцця ў адчаі, каб думаў, што ўсё, чым жыў, дыхаў, у што верыў, аказалася дарэмным, не закранула нічыёй душы, не абудзіла ніводнага сэрца!

Дзіўна: Люся і сёння як быццам нечаму вучыць мяне, раіць, гаворыць. Яе жыццё, такое немагчыма кароткае, усяго дваццаць з нечым, было прыгожым, яно — усё на ўзлёце, на вышыні, на адным дыханні, без фальшу, якім часам абрастаем мы, што жывём, так, як абрастаюць у лесе, з паўночнага боку, шэрым мохам дрэвы. Яна пражыла сваё жыццё сумленна, а гэта даецца не многім…

Адзін з тых, хто быў з ёю ў атрадзе, расказваў, як упершыню разам з начальнікам разведкі даваў Люсі заданне. Хаця спачатку задання не даваў, проста раіўся з ёю, сакратаром падпольнай камсамольскай арганізацыі, хто з іх, хлопцаў і дзяўчат, можа пайсці на разведку ў Вераскава, дзе размясціўся варожы гарнізон.

— Чаму «нехта» пойдзе? Канечне, лепей за ўсё ісці мне, — адказала тады Люся.

— Ты занадта прыкметная, — не ўтрымаўся ён.

— Нічога! — падхапіў камандзір разведкі.— Яна ж рыхтавалася ў артысткі, хай цяпер паказвае, на што здольная.

— А мне сапраўды будзе лягчэй, чым каму, — не прымаючы іх жартаў, адказала Люся. — Я ж там не раз бывала. I на аглядах самадзейнасці, і ўвогуле.

— Любоў Яравую іграла! — зноў не вытрымаў адзін з хлопцаў — відаць, сам Мікола Грабёнкін. Быў ён адчайным, рызыкоўным хлопцам, любіў у людзях тую ж смеласць і рызыку, а таму і парэкамендаваў камандзіру разведкі сустрэцца з Люсяй, каб вырашыць усе пытанні. Але яна прыняла заданне як заданне сабе асабіста, нібыта гэта павінна было нешта вырашыць у яе жыцці, і настойвала, пакуль не дабілася свайго. Камандзір разведкі гаварыў цяпер мякка, падрабязна ўсё тлумачыў, а калі Люся пайшла, з захапленнем сказаў:

— Ну і дзяўчаты ў вас, Мікола! Нават не верыцца: у вас жа савецкай улады амаль не было, адкуль магло ўсё гэта ўзяцца? Бач ты яе, сама рвецца ў разведку, і не проста ад рызыкі. Тут іншае, брат, я адчуваю…