Перакат

Алена пе помніла, як яна ішла назад, у кляштар. Яна глядзела вакол, але ўсё, што абкружала яе — разгубленыя, радасныя, недаўменныя позіркі, штурхатня — усё слізгала міма свядомасці. На вуліцах было нязвыкла шумна, каля многіх дамоў грузілі на фурманкі хатні скарб, іржалі коні, там-сям, бліжэй да цэнтра, крычалі жанчыны. Стаміўшыся, яна прыхінулася да драўлянай агароджы на невялікай вулачцы, дзе з-за дошак плота глядзелі жоўтыя вяргіні, бляклыя астры і рамонкі. Ярка свяціла сонца, але вецер быў халаднаваты, і ў высокім сінім небе чамусьці лёталі вароны, махаючы крыллем і як галосячы. Глуха вухнула непадалёку, пасля бліжэй, яшчэ бліжэй. Па вуліцы з крыкам прабеглі нейкія людзі, адзін з іх схапіў яе за руку:

— Чаго стаіш? Жыць надакучыла?

— Што гэта? — павольна запыталася яна.

— Вайна, пані, вайна! — крыкнуў мужчына і пацягнуў Алену за руку, але яна вырвалася.

Усё мяшалася ў яе галаве. Якая вайна? Ужо ж ішла нейкая калатня. Ужо, пад ледзяным яе дыханнем, толькі ад таго, што яна была побач, гінулі людзі… I недзе недалёка адсюль ляжаў, бездапаможны, яе сын… Упершыню за цэлы дзень яна ўскалыхгулася думкай пра яго — пранізлівай, балючай, і заспяшалася, не азіраючыся, не думаючы пра выбухі, што час ад часу скаланалі паветра.

Калі яна зайшла ў двор кляштара, ёй здалося, што шум і мітусня па вуліцах і гэтае слова «вайна» прымроіліся ёй. Тут, у двары, было ціха, толькі арабіна калыхалася вяршалінай, асветленай вечаровым ужо сонцам — відаць, ніжэй яе захіляла агароджа. Манашкі нетаропка хадзілі па бруку, і галубы, перавальваючыся, сыта рухаліся следам. Алена, уваходзячы ў вароты, не глядзела навокал. Не звярнула яна ўвагу і на тое, што сёстры, міма якіх яна крочыла, адводзілі позіркі, а адна спачувальна кранула яе за плячо, як бы хочучы нешта сказаць, але не асмелілася, толькі перахрысцілася за яе спіной.

У каморы было пуста, толькі на адзінокім ложку, на шэрай пацёртай коўдры, цямнела невялічкая яміна, ды на распяцці, што вісела над ложкам, вісела, скручаттая, белая анучка. Алена пазнала яе у белую тую пялёнку яна штодзённа закручвала Васілька, а ноччу мыла яе, бо ў яе было ўсяго дзве пялёнкі, і раніцай гладзіла качалкай. Васілька не было. Яна хутка выйшла ў двор. Але там было пустэльна, як быццам толькі што дайшла да сцен то шумлівая, то сцішапая людская хваля, якая ўжо гаманіла недзе побач. Тады Алена заспяшалася да старожкі.

Сястра Антоля была там. Бледны, спалоханы яе твар яшчэ болей здранцвеў, калі яна ўбачыла Алену.

— Дзе Васілёк? — задыхнуўшыся, яна глядзела, як сястра Антоля павольна, з жахам, адступала прэч, як, дакрануўшыся спіной да сцяпы, яна сцялася, неяк дзіўна ўліпаючы ў белую тынкоўку.

— Васілёк! — ужо дзіка закрычала Алена. Яна ўварвалася ў старожку і, не думаючы, не цямячы ўжо нічога, учапілася ў белы накрухмалены нагруднік брамніцы.

— Н-не ведаю… — ледзь прагаварыла тая, зусім палатнеючы ад страху, мышыныя вочкі яе бегалі, яна нізка апускала галаву. Але, сціснутая за горла чэпкімі Аленінымі рукамі, загаварыла, вочы яе выпучыліся, яна задыхалася:

— Не вінаватая я… Не вінаватая, Езусам клянуся… Я гаварыла ёй… Яна прымусіла… Семя бальшавіцкае не павінна жыць… Госпад нас пакінуў, таму што мы не ваявалі, а прымалі дотык сатанінскі…

«Яна…» Алена зразумела гэта адразу тым звярыным, пахлынуўшым на яе, замест розуму і развагі, інстынктам, які сёння замяніў ёй свядомасць, як зразумела і тое, што Васілька няма. Свет паваліўся на яе — агромністы, чорны, як ноч, смяротны холад ахутаў душу.

— Дзе яна? — прахрыпела яна.

— Паехала… — таксама хрынучы, адказала брамніца. — Усе паехалі… I ігумення, і ксёндз… Чырвоныя ж ідуць… З Усходу…

…Хвалі перакідваліся за сцяну, аглушалі ціхі манастырскі двор. Недзе побач тупацелі сотні ног. Нейчы голас закрычаў «ура!», крык падхапілі. Скрозь расчыненую браму было відно, як ішлі танкі, за імі — загарэлыя хлопцы ў чырвонаармейскіх гімнасцёрках. Падалі восеньскія астры, півоні. Маладыя твары ўсміхаліся. Нейкая дзяўчына ў вышытай кофтачцы перабегла дарогу, абхапіла тонкімі рукамі шыю салдата. Вакол спачувальна засмяяліся. Чутно было, як непадалёк, недзе каля моста, усё яшчэ ішоў бой. Са званіцы касцёла, што быў пры кляштары, грымнуў стрэл, за ім другі. Маладзенькі салдат у сярэдзіне калоны вохнуў, скурчыўся, схапіўшыся за жывот. З-пад пальцаў яго паплыла ўніз кроў.

Алена павольна падняла галаву. Салдат, у канфедэратцы, у расшпіленым мундзіры, схіліўшыся над парэнчамі званіцы, зноў цэліўся ўніз. Вецер трапаў ягоныя валасы. Знізу грымнуў стрэл. Салдат зверху нялоўка павярнуўся, на імгненне павіс на поручнях, пасля цяжка рухнуў на адпаліраваныя пліты двара. Да брамы кінуліся чырвонаармейцы, кулі засвісталі каля іх — на звоніцы яшчэ нехта хаваўся. Адзін з чырвонаармейцаў упаў, другі, адбегшы ў старожку, падняў вінтоўку. Глуха гахнула, белым воблачкам паднялася ўверсе штукатурка.