Перакат

А дні рабіліся карацейшыя, святло запальвалі раней, і брамніца, з якой Алена пасябравала, усё часцей дазваляла ёй пасядзець у старожцы і нават давярала ключы ад брамы. Бывала гэта ў дні, калі старую сястру Антолю асабліва апаноўвалі ўснаміны пра даўняе нераздзеленае каханне, з-за якога яна ў свой час і пайшла ў кляштар. Можа, якраз таму Антоля была адзінаю, хто мог слухаць прызнанні Алены, прызнаваць за ёю права на шчасце, наіўныя развагі пра грэх і пакуты. А можа, таму наблізіла да сябе старая брамніца маладую сялянку, што толькі ёй, адвергнутай, магла даверыць сваю невялікую слабасць. Так ці іначай, калі згасалі над цёмнымі завіткамі манастырскіх сценаў ружовыя водбліскі, калі рабіліся чорнымі вокны ў пакоях і над прыціхлым дваром пачыналі лётаць кажаны, Алена, захутаўшы дзіця, ціха ішла да старожкі. Сястра Антоля, некалькі разоў выходзячы на двор і агледзеўшы ўсё навокал пільна і падазрона, вярталася да сябе і, хутка азіраючыся, налівала ў вузкі алавяны кубачак цёмнай пахкай вадкасці. Выпіўшы, яна кожны раз хрысцілася, і застарэлы адчай стаяў у блакітных яе вочках, у акуратных, нібыта вымытых зморшчынах і складках маленькага пудкага тварыка. Яшчэ раз выглянуўшы са старожкі і праверыўшы, ці няма каго паблізу, яна ўсаджвалася і пачынала расказваць Алене ўсё тую ж бясконцую гісторыю пра маладога паручніка і яго бацькоў, што не пажадалі беднай паненкі ў нявесткі.

— А я ж была прыгожая, прыгожая, пе тое што цяпер, як стары пянёк! — гаварыла сястра Антоля, а маладая жанчына гушкала Васілька, думала пра сваё. Часам кажан, разляцеўшыся, з маху чапляўся за белы покрыў і тут жа пікіраваў уверх, спалоханы гнеўным жэстам Алены. Было ціха-ціха, і спакой панаваў у Аленінай душы, толькі недзе глыбока, як пастаянны боль, да якога прыцярпелася, свідравала думка пра Васіля.

— Выпі ты, — час ад часу падавала кубачак вартаўніца. — Гэта малага. Табе можна.

— Што вы, цётачка! — неяк адмахнулася Алена. — Не буду я!

— «Цётачка»… Эх ты, вёска! — захмялелы, нейкі разгладжаны твар вартаўніцы ўсміхаўся, але вочы яе туманіліся ўспамінамі, і яна, робячы паўзу, зноў пачынала гаварыць, гаварыць… Шалясцела парадзелая лістота, з шоргатам падалі і падалі на белую старожку кляновыя лісты, на ціхай вулачцы гулка цокалі крокі загулялага прахожага. Часам з недалёкага рова даносілася журчанне ручая, што губляўся ўнізе ў гушчары дзядоўніку і шчаўя. Свежым халаднаватым вецярком, што ішоў з Нёмана, абдувала плечы сястры Антолі. Яна ўставала, зачыняла дзверы, але хутка ізноў адчыняла іх — ёй заўсёды не хапала паветра, цяжкае ўдушша прымушала яе курчыцца і стагнаць, і тады спалоханая Алена ўкладвала яе тут жа, на лаве, і махала хусткай.

Але аднойчы пад вечар сястра Антоля прыйшла да Алены сама.

— Вайна пачалася, ты ведаеш? — сказала яна спалохана.

— Вайна? — сэрца ў Алены здрыганулася, яна хутка зірнула па ложак, дзе спаў сын.

— Немцы ідуць, чуеш? А нашы як зайцы. Што ж гэта робіцца? — Антоля выглядала пастарэлай, зняможанай.

— Куды ж мы? — ціха прашаптала Алена.

— Нас не выганяць. Мы пры любых варунках выжывем. Але ж калі айчыну чужыя боты топчуць… — сястра Антоля не дагаварыла, твар яе зрабіўся жорсткі.— А табе трэба будзе месца шукаць. Чула я гаворку. У такі час трымаць жонку бальшавіка. Ідзі, дзяўчына, шукай сабе шчасця. Не чакай, покуль папросяць.

— Няма мне куды ісці! — з адчаем загаварыла Алена. — Можа, хіба Васіля выпусцяць.

— Хто яго выпусціць? Бальшавікі — яны і для немцаў як зараза. Не, ніхто яго не вынусціць. Так і памрэ ў турме.

Сястра Антоля паўтарала гэта з шаленствам, худзенькі тварык яе перакрывіла.

— Гэта яны вінаватыя! Яны! Радзіму прадалі немцам!

— Што вы гаворыце! — Алена хацела, па звычцы, змоўчаць, але нешта таксама паднімалася ў ёй — адчай ці нянавісць, яна не ведала. — Ці ж мой Васіль — прадаваў радзіму?!

— Вы, вы вінаватыя! Вы! — ужо амаль крычала сястра Антоля.

Толькі цяпер заўважыла Алена, што вочы яе несвядома туманяцца, а шчокі ліхаманкава гараць. Яна здзівілася і таму, што асцярожнасць пакінула сястру Антолю, і нават пашкадавала яе.

— Што змоўкла? — падступалася тая да Алены. — Знаеш, што вінаватая! I каб нагі тваёй болей не было ў маёй старожцы! Чуеш?

Алена моўчкі адступіла. Злосць яе прайшла, разгубленасць падступала ўсё болей і болей пад грудзі, як даўкі камяк, які ні праглынуць, ні перацярпець. Сястра Антоля, пахістваючыся, пайшла прэч.

Маладая маці спалохана стала збіраць свае няхітрыя пажыткі. Калі ўжо ціхая сястра Антоля загаварыла гэтак, то што ж скажуць іншыя? Яна ўзяла Васілька на рукі, закінула торбачку за плечы і выйшла на двор.

Халодны, непрыветлівы, канаў дзень. Ружовы захад гарэў і дыхаў пагрозай. Каменныя сцёртыя пліткі ярка блішчалі пад апошнімі праменнямі. Бліскучы глянцавы каштан сарваўся з дрэва, што расло за агароджай, упаў да яе ног. Яна з цяжкасцю нагнулася, падняла свабоднай рукой, адчуваючы прахалоду яго цёмна-карычневай спінкі.

— Вось і цацка табе гатовая, сынку. Восень падарунак прыслала…