Прарок для Айчыны

Раман (разгортвае скрутак з падвешанай пячаткаю). Я прывёз ад святой Каралеўскай Вялікасці грамату… (Зачытвае разгубленым суддзям.) «Жыгімонт і г. д. Абвяшчаем і г. д. З’явіўшыся асабіста перад намі, прадбачлівы юнак у правамоцным узросце Раман Скарына, віленскі грамадзянін… зазначыў публічна перад намі, што… доктар Францыск ніякага дабра, якое засталося пасля смерці Івана Скарыны, яго бацькі, не атрымліваў, бо ён сам, Раман, атрымаў у спадчыну цалкам і па частках маёмасць таго ж Івана як праўдзівы і законны сын і спадчыннік, і некаторыя бацькавы даўгі, прызнаныя законнымі, ён ужо сплаціў, а яшчэ нясплочаныя гатоў сплаціць.

Мы [кароль] жадаем засведчыць гэта ўсім, каго датычыць, і загадваем гэтай граматай: каб вышэйназванага доктара Францыска Скарыну не выклікалі ні ў якія вашы судовыя інстанцыі і не судзілі за якія б ні было даўгі і маёмасць яго роднага брата… і каб пазбавілі яго ад нападаў і дамаганняў з боку ўсякіх крэдытораў якога б там ні былі абраду… I няхай не з’явяцца таму перашкодай якія б ні было лісты, любога зместу і даты, выдадзеныя нашай канцылярыяй супраць таго, каго мы вызваляем і аб’яўляем свабодным ад іх выплаты гэтай граматай. У пацвярджэнне чаго прыціснута наша пячаць. Дадзена ў Кракаве [21 лістапада] у год 1532-і праўлення нашага 26-ы».

Скаргардыян (крыху абурыўшыся). Што ж вы трымаеце пры сабе такія паперы. (Забірае ў Рамана ўказ, разглядае пячатку.) Выходзіць, вы свабодны, калега! (Загадвае Вартаўніку.) Мантыю доктару Скарыне.

Скарына. Свабодны я быў заўсёды. Абражаным жа аказаўся з ласкі мярзотнікаў. А таму прашу суд не проста вызваліць мяне з няволі, а згодна са звычаем і законам у судовым парадку прызнаць мяне невінаватым з самага пачатку. Тым больш што Раман прывёз каралеўскі ўказ і для вашай асабістай міласці. (Вымае з-за пазухі скрутак, разгортвае і зачытвае.) «Скарына быў несправядліва пасаджаны там у вас у турму і ў адносінах да яго раней не было знойдзена ніякага правасуддзя па яго праву… Мы даведаліся з данясення некаторых нашых дарадчыкаў, з тагачаснай пастановы вашага суда і з адкрытага сведчання, што… Францыск Скарына з’яўляецца вельмі паважаным і маёмасным чалавекам… Пры такім стане спраў загадваем вам гэтым указам неадкладна адпусціць згаданага Францыска Скарыну, які ў вас пасаджаны ў турму. Мы не хочам, каб нашы падданыя, перш за ўсё маёмасныя, па простым абвінавачванні кожнага так ганебна саджаліся ў турму». (Перадае ўказ Скаргардыяну.) Скажыце, калега, а калі б кароль прыслаў пяты ўказ адсекчы мне галаву…

Скаргардыян. Я служу каралю і выканаў бы яго волю. А што?

Ян. Добра было б, бурмістр, каб вы яшчэ служылі Богу, закону і людзям. (Хрысціць бурмістра, той цалуе яму руку.)

Усе суддзі выходзяць. Скарына абдымаецца з Раманам і Мацеем, потым з Янам. Вартаўнік прыносіць мантыю.

Вартаўнік. Выходзьце, панове, а мы з доктарам пераапранемся…

Усе выходзяць. Скарына скідае лахманы, надзявае мантыю.

Скарына. Ну, і як яна мне? (Паварочваецца перад Вартаўніком.)

Вартаўнік (у захапленні). У рыхт! У самы рыхт!.. (Заклапочана.) Толькі ў мяне адна закавыка. Не ведаю, ці й казаць… каб настрой не псаваць…

Скарына. Выкладвай — не мучайся.

Вартаўнік (вымае з кішэні пярсцёнак). Чмут адзін пярсцёначак во даў. Адкрый, кажа, вечка і тое, што там убачыш, падсып у ваду вязню Скарыне. Калі, маўляў, загнецца, пярсцёнак сабе пакінеш і зверху яшчэ грашыма атрымаеш. Адмовіцца не рашыўся — вельмі ўжо чмут прасіў…

Скарына (занепакоена). Хто яшчэ пра гэта ведае?

Вартаўнік. Я, ён, а цяпер яшчэ і вы… пан доктар.

Скарына. Збірайся ў дарогу, і ўсёй сям’ёй. Не жыць табе больш у Познані. Адпомсцяць!

Вартаўнік. Я і сам ужо хацеў з табой прасіцца. Што мне гэта Познань?..

Скарына абдымае Вартаўніка.

Скажу табе шчыра — былі ў мяне сябры што трэба, але каб такія, як ты…

Скарына (напаўжартам). Ну, гара з гарою не сыходзяцца, а палачаніну з палачанінам чаму ж не сысціся?..

Вартаўнік. Дык і я ж тое…

Выходзяць.

Сцэна зацямняецца.

XVII

Кракаў. Кароль Жыгімонт пры ўсіх каралеўскіх атрыбутах. Ён дыктуе свой чарговы ўказ адносна Скарыны.