Праведная галеча

Ад абеду Юсі нічога не еў, яго апаноўвалі голад і сон, але ў кампаніі хлопцаў на задворках ён забыўся на ўсе турботы. Тут Юсі быў сваім, жыхаром гэтай гасподы, роўным з усімі хлопцамі, і гэта прыносіла яму нейкую дагэтуль невядомую асалоду. Пад хмельны шум начнога разгулу ў доме Туарылы сямнаццацігадовы падлетак упершыню зведваў пачуццё поўнай свабоды і самастойнасці. І тут у гурце знаёмых хлопцаў яго немаведама чаму раптам скаланула думка, што ён ужо цалкам здольны выправіцца ў свет і жыць там, як усе людзі. Ён пражыў у Туарыле некалькі гадоў, паспытаў таго ды сяго, і вось цяпер тут ідзе шумнае баляванне, але ў яго з тымі, што там балююць, няма нічога агульнага, а вось тут, з гэтымі хлопцамі – маецца шмат чаго. Невядомая раней злосць і дзіўная бяздумная адвага напоўнілі ягоную душу, калі ён разам з усімі хлопцамі штукарыў і забаўляўся на заднім двары. Раней яго ніколі не бачылі такім вясёлым і гаваркім.

Час ад часу Юсі і Кустаа Тойвала заглядвалі ў хату для парабкаў. Яны аглядалі пакой, шукаючы магчымасць учыніць якое-небудзь паскудства, і ажно здрыгануліся, калі ўбачылі, што на Юсевым ложку спіць п’яны магістр Конантэры. Яны ціхенька падабраліся да ложка, каб паглядзець, як выглядаюць сапраўдныя паны, а гэты Конантэры – сапраўдны пан, хоць крыху і прыдуркаваты, бо прапіў жа ён месца магістра-настаўніка. Аднак ён вельмі вучоны, больш вучоны, чым сам ленсман, амаль такі ж вучоны, як і пробст. Глядзі, вочы расплюшчвае! Хлопцы выскакваюць з хаты і бягуць ратавацца на задні двор. Там ужо нікога няма. А яны пасябравалі. Карыя вочы Кустаа Тойвалы блішчаць з-пад капелюша, а Юсі, якому пазней давядзецца атрымаць прозвішча Тойвала, распытвае яго аб усім, што прыходзіць у галаву. Хутка ў лесе Туарылы пачнуць расчышчаць дарогі, па якіх узімку будуць вывазіць бярвенні, і Кустаа таксама пойдзе туды працаваць. Дух свабоды, які выпраменьвае сябар, зачароўвае Юсі; ён ахвотна параспытваў бы яшчэ, але Кустаа адчувае патрэбу павялічыць сваю значнасць, яму карціць учыніць яшчэ што-небудзь гэткае!!! Ягоны позірк утаропліваецца ў колы панскіх вазкоў, якія стаяць у двары, і ён пытаецца ў Юсі:

– Ці ведаеш ты, дзе гаечны ключ?

– А няўжо ж! Ведаю!

Ключ знайшлі, і Кустаа ўзяўся скручваць гайкі, якія не давалі колам брычак зваліцца з восей. Але ён не адкручваў іх да канца, а так, каб яны ледзьве трымаліся на канцы восі. І рабіў ён тэта толькі з адным колам, пакідаючы другое некранутым. Юсі глядзеў на гэта і адчайна гаварыў: «Кінь дурное!» Але Кустаа не звяртаў на яго ніякай увагі і працягваў моўчкі адкручваць гайкі, а калі адкруціў апошнюю, шпурнуў ключ і даў лататы адтуль.

Юсі з самага пачатку быў супраць такога штукарства. Ён зразумеў, якія наступствы будуць ад таго, і ў роспачы думаў даць цягу ўслед за сябрам. Аднак знайшоў ключ, ліхаманкава ўзяўся закручваць гайкі і паспеў быў ужо прывесці ў парадак амаль усе: засталося паправіць усяго два колы. Але тут мусіў кінуць усё і ўцякаць, бо госці пачалі выходзіць з хаты і сядаць у свае экіпажы.

Ён непрыкметна прабраўся ў хату, дзе на ягоным ложку ўсё яшчэ спаў п’яны Конантэры. Таму падлетак уладкаваўся за печкай на пустым ложку адной з работніц. Ён ляжаў, скурчыўшыся ад жаху, прыслухоўваўся да шалёнага стуку сэрца і чакаў так напружана, нібыта вось-вось раздасца жудасны выбух. Аднак час ішоў, і нічога не чулася, апрача цікання гадзінніка ды цяжкага дыхання магістра Конантэры, таго самага, што зусім нядаўна рыдаў з-за нейкага нікому не вядомага Нэлмані.

Нарэшце пачуліся крокі гаспадара, дзверы адчыніліся і прагучала пытанне:

– Дзе Тааветці?

Адказу не было, бо Тааветці хадзіў сам па сабе, нікому не дакладваючы. Але гаспадар усё ж ідзе ў сярэдзіну хаты і бачыць Юсі. У шаленстве ён скрыгоча зубамі, пагражае хлопцу кулаком і тут жа вылятае на двор, не кажучы ні слова. А Юсі яшчэ больш скурчыўся ў чаканні. Ад жаху яму нават і ў галаву не прыходзіць кінуцца наўцёкі.

Праз паўгадзіны гаспадар вярнуўся. Ён падышоў да Юсі, злосна ўхапіў яго за валасы і скінуў на падлогу. Калі Юсі паспрабаваў вызваліцца і ўчапіўся яму ў руку, той выгукнуў:

– Дык ты яшчэ і кусацца?!

Гаспадар ледзь не плакаў ад злосці. Гэты недарэчны выпадак ніякім чынам не спрыяў затоеным у сэрцы спадзяванням, якія ў час застолля часта падаграваліся размовамі аб выбарах у парламент. На павароце каля Суармы кола пробставай брычкі адляцела, і сам пан пробст моцна ўдарыўся аб зямлю. У вазку царкоўнага старасты кола адвалілася раней, чым той паспеў сесці на месца. Тады кінуліся агледзець колы войтавага экіпажа, і святочная ноч у Туарыле пераўвасобілася ў паганае ранне будняга дня. І ва ўсім вінаваты быў Юсі, гэты паскудны ёлупень, якога ён, добры гаспадар і родзіч, гэтулькі гадоў трымаў у доме як напамінак аб сваёй уласнай вартай жалю былой нікчэмнасці. Няўклюдная постаць гэтага мярзотніка ўвесь час была нябачнай таемнай перашкодаю на ягоным шляху – шляху самастойнага, поўнага сілы мужчыны!

Магістр Конантэры прачнуўся, пачуўшы гэтую валтузню, і добразычлівым сонным голасам прамармытаў:

– Ці не ложак гэтага хлопчыка я заняў?