Праведная галеча

– Цеснавата тут у вас, – сказаў старэйшы, укладваючыся на салому. – А другая хата ўжо амаль гатовая.

А назаўтра ўранні пачаліся цуды. Уся арцель дружна ўзялася дабудоўваць новую хату. Нехта празнаў, што можна купіць вокны, якія заставаліся ад рамонту старой царквы, і арцельны старшыня, якога звалі Кейнанэн, тут жа пайшоў за імі; увечары ў новай хаце Тойвалы як след напалілі, і большая частка рабочых начавала там.

У панядзелак зрання ўся арцель выпраўлялася ў лес паглядзець, «якія сосны там вырасціў тата Туарыла для таткі Руўсэнлёйві». У час збораў старшыня выпадкова пачуў, як Мійна злосна накінулася на Юсі:

– Ці не пара і табе за працу?! Можа, чакаеш асобнага запрашэння? Цябе і так ужо цэлы тыдзень кормяць немаведама за што!

– У лес, у лес усе, хто цераз сасновы корань пералезе! – сказаў старшыня Кейнанэн, ляпаючы рукавіцамі. У двары ён спытаў у Юсі:

– А як завуць маладога чалавека?

Юсі спачатку нават не ўцяміў, пра якога маладога чалавека пытаецца Кейнанэн, і спытаў: «Каго?» Кейнанэн узяў яго пад руку і сказаў: «Ды вас жа, юнача!» Нялёгка было перажыць такую ўрачыстаць: ён – раптам малады чалавек, ды яшчэ імя назваць ва ўвесь голас!

– А прозвішча?

Зноў нявыкрутка. У яго ніколі не было ні прозвішча, ні мянушкі, а толькі другое імя, якое далі яму ў час хрышчэння, і хлопец сумняваўся, ці пра тое ў яго пытаюцца.

– Як называеца хутар? – спытаў Койнанэн.

Юсі азірнуўся і адказаў: «Тойвала».

Праз тое новым імем ён пачаў зарабляць першыя грошы. Юсі быў зусім не гатовы да працы: у яго не было рукавіц, і ён мусіў узяць іх з арцельных прыпасаў у лік будучага заробку. Ні сякеры, ні секача ў яго таксама не было. Першы дзень цягнуўся бясконца, і Юсі часта думаў, што нідзе яму не жылося так добра, як у Тойвала.

Набліжаліся Каляды, у жыцці лесарубаў усталяваўся цвёрды парадак. Большая частка арцельшчыкаў жыла ў новай хаце з царкоўнымі вокнамі, а таму яе празвалі «храмам боскім». Вечарамі там гулялі ў карты, дый наогул весяліліся як маглі. Часам туды заходзілі вандроўныя гандляры, казалі нават, што і дзеўкі зазіралі ў «храм». Юсі жыў у старой хаце разам з гаспадарамі. Яго ўсё яшчэ даймала незразумелае пачуццё бездапаможнасці. Мійна Тойвала па-ранейшаму глядзела на ўсіх спадылба, а Юсі яна проста ненавідзела. Юсі валіў дрэвы на пару з Ійсакі, і той забіраў увесь іхні заробак, так што грошай за першыя два тыдні Юсі і не ўбачыў. Харчаваўся ён у Тойвала, але ніхто не сказаў яму, колькі трэба плаціць. Ён разумеў, што зарабляе не меней, чым Ійсакі. Кустаа працаваў возчыкам, і ў яго былі грошы, як і ў Ійсакі. А чаму ж у іх ёсць грошы, а ў яго няма? Аднойчы ён паспрабаваў распытаць аб тым у Кустаа.

– Іка выйграў у карты, – безапеляцыйна заявіў Кустаа.

З самага пачатку ён паставіўся да Юсі з халоднаю фанабэрыяй. Кустаа рабіў выгляд, што нічога і не было той ноччу ў Туарыле, а калі Юсі паспрабаваў зблізіцца з ім як са старым хаўруснікам, той толькі пагардліва паглядзеў на яго.

– А што табе рабіць з грашыма? Іх забірае маці, бо ты так доўга жывеш і харчуешся ў нас.

– Так яно так, але ж вы атрымалі ад гаспадара дваццаць марак, – закіпаючы, сказаў Юсі.

У адказ Кустаа злосна адрэзаў:

– Не вярзі абы-што!

Юсі здавалася, што ўсе лесарубы разам са сваім верхаводам стаяць за Кустаа і збіраюцца пабіць яго, Юсі.

Іхні начальнік быў чалавекам жартаўлівым і вясёлым. Ніхто не чуў, каб ён гаварыў аб чым-небудзь сур’ёзна, нават імёны называў з жартачкамі. Аднак гэта было толькі своеасаблівае прыкрыццё, за якім хаваюцца зусім іншыя, нябачныя нікому рысы, якіх няма ні ў аднаго з ягоных падначаленых. Цяжка сказаць, як разумець такое. Проста ён галоўны, а ўсе астатнія – ягоныя падначаленыя. Вядома, яны з ім па-свойску, але паспрабуй разбярыся, хто з іх набліжаны больш за ўсіх да яго. Вызначыць гэта было немагчыма. Магло стацца і так, што ўсе заўважылі б, што ў яго наогул няма нікога блізкага, што ён чужы для ўсіх.

Мійна Тойвала лічыць, што яна бліжэйшая за ўсіх з начальнікам лесарубаў Кейнанэнам, бо часта абменьваецца з ім амаль непрыстойнымі жартамі. Кейнанэн бачыць наскрозь усе хітрыкі Мійны, а яна таксама бачыць хітрыкі Кейнанэна – дакладней, думае, што бачыць. Але ёсць адна камбінацыя, якую Мійна ўпотай пракручвае без згоды Кейнанэна. І таму яна вырашыла, што яна хітрэйшая і разумнейшая за яго. Аднак неўзабаве Кейнанэн паказаў, як моцна яна памыляецца.

Аднойчы Кейнанэн чыста выпадкова заўважыў, што ў Юсі няма грошай, хоць зусім нядаўна ён заплаціў усім лесарубам, і Юсі за такі кароткі час проста не мог іх патраціць. «Сярод тых, хто працуе ў лесе, не бывае жабракоў!» – сказаў ён нібыта жартам, але прагучаў гэты жарт даволі жорстка. І дадаў, што дзеля яснасці будзе з гэтага час выдаваць грошы не па парах, а асабіста кожнаму работніку. Так Юсі ўпершыню атрымаў грошы – ажно восем марак!

А калі вечарам ён вярнуўся дамоў, там панавала навальнічная атмасфера, бо Ійсакі вярнуўся раней. Браты вячэралі, і Юсі, як заўсёды без запрашэння, сеў за стол, аднак лыжкі для яго не было, і хлопец папрасіў Мійну падаць яе. А яна са злосцю адказала:

– Маеш свае грошы, займей і сваю лыжку!