Праведная галеча

Юсі моўчкі накіраваўся да паліцы па лыжку, але тут, ахопленая неўтаймаваным шалам, Мійна раптам ляснула яго апалонікам па руцэ і залямантавала:

– Што ж гэта за такая чортава навала, калі і свайму ўжо не гаспадар, усё цягнуць як захочуць… – і завіраваў паток шалёнай балбатні, сэнс якой заключаўся ў тым, што Юсі выперлі з роднага дому як апошняга вылюдка, што ён тут колькі тыдняў толькі харчы жарэ, а заплаціць хоць бы адно пені і не думае; і гэтак чым далей, тым больш страшэнным злачынцам і дармаедам паўставаў Юсі ў вачах усіх прысутных. Тут якраз у хату ўвайшоў Кейнанэн і на сваёй мяккай гаворцы савалаксаў паспрабаваў утаймаваць раз’юшаную Мійну.

– За што матулька так лае малога? – з ласкавай падступнасцю спытаў ён. Потым ягоныя ўгаворы пачынаюць дзейнічаць, і паступова шалёны фантан слоў ператвараецца ў больш спакойнае галашэнне, а Кейнанэн, усё гэтак жа спакойна, высвятляе, колькі часу тут жыве Юсі і колькі гэты «малады чалавек» плаціць у дзень за прытулак і харчы.

– Колькі захачу, гэтулькі і вазьму, а ў сваім доме не пацярплю ніякіх суддзяў ды заступнікаў…

Тут усе пачынаюць пасмейвацца і глядзець на Кейнанэна з насмешкаю, думаючы, што той пацярпеў поўную паразу.

– Пра свой дом вы, гаспадынька, лепей не напаміналі б. Памятаеце, як хутка мы вам дабудавалі новы дом? Калі спатрэбіцца, дык такую ж хаціну мы хуценька паставім і на пустым месцы.

Потым ён выносіць прысуд: «малады чалавек» будзе плаціць Мійне столькі, колькі плаціць ён сам, і гэтага цалкам хопіць. Потым Кейнанэн пытаецца ў Юсі, колькі той ужо заплаціў. Юсі адказаў, што дзвюх палучак ён і ў вочы не бачыў, як і тых дваццаці марак, што даў Мійне гаспадар Туарыла. Тут Мійна закалацілася, залямантавала, зарыдала, заверашчала. Кейнанэн пачырванеў і крыкнуў такім жудасным голасам, якога ад яго ніхто ніколі не чуў і не чакаў:

– Маўчаць! А то я вам пакажу, дзе ракі зімуюць!

Усталявалася поўная нянавісці цішыня. Кейнанэн абвёў усіх прысутных такім цяжкім і злосным позіркам акругленых вачэй, што ніхто не паварушыўся і не сказаў ні слова ў адказ.

У Юсевым жыцці гэта быў першы і апошні выпадак, калі з ім абышліся так справядліва. Цяпер ён мог сам распараджацца сваімі грашыма, а Кейнанэн паабяцаў прасачыць, каб Мійна атрымлівала роўна столькі, колькі ёй трэба было. Апрача таго, ён паабяцаў высветліць наконт дваццаці марак. Мійна ўтаймавалася і кіпела бяссільнай раз’юшанасцю, час ад часу нешта злосна буркочучы і ляпаючы дзвярыма, калі паблізу не было нікога з лесарубаў. Юсі ж мусіў перанесці сваю пасцель у «храм».

Ён выйшаў у двор, пачухаў маладую бародку, пачуў, як фыркаюць коні, і прыслухаўся да людской гамонкі. Упершыню за ўсё сваё жыццё Юсі меў у кішэні ўласныя грошы і час ад часу мацаў іх, загорнутыя ў кавалачак тканіны. Так самотна стоячы ў двары, ён адчуў магутную сілу лесараспрацоўкі. Будаўнічы лес – гэта нешта такое, чаго не ахапіць уяўленнем, што плыве ў высокую далячынь, населеную шляхетнымі важнымі панамі, там шмат грошай, гэтулькі грошай, што немагчыма пералічыць. Страшнавата і нават жудасна робіцца ад таго, што і ты маеш нейкае дачыненне да магутнага свету грошай. Грошы – гэта штосьці незвычайнае, яны нібыта патрабуюць ад цябе нешта такое…

Ён вяртаецца ў «храм», дзе мусіць правесці першую ноч. Там гуляюць у карты і пануе бяздумная весялосць. Заўтра нядзеля, і ўсе лесарубы пойдуць у царкву. Чаканы адпачынак настройвае людзей на вясёлы і жартаўлівы лад. Тут сабраўся люд з розных канцоў краіны, тут чуюцца аповеды пра небывалае, байкі аб прывідах ці аб прыгодах з ваўкамі. Гаворка пакрысе сціхае, але тут стары з Яміярві пачынае сваю чарговую прыдумку. Слухачы падбадзёрваюць яго непрыстойнымі жартамі. Хтосьці ўспамінае сварку вакол Юсі, і на нейкі час ён робіцца аб’ектам жартаў. Юсі цяжка, з раздражненнем успрымае жартачкі на свой конт, але неўзабаве яго пакідаюць у спакоі. Праўду кажучы, ён яшчэ проста вялікае дзіця, якое выпадкова трапіла ў вясёлую дарослую хеўру.

Нарэшце ўсе ўкладваюцца на свае сеннікі. Гэтым суботнім вечарам ва ўсіх пануе асабліва лагодны настрой. Старэйшыя вылічваюць, колькі яны заробяць і на што патрацяць грошы, калі вернуцца дамоў, маладыя ж думаюць пра тое, як заўтра пайсці ў царкву. Юсі думае аб тым, як рэзка змяніліся ягоныя стасункі з Мійнаю, і пра тое, што ў яго няма ўжо болей сталага прытулку. Ён згадвае маці, якою яна была, калі яны разам выправіліся ў Туарылу. Успамінаецца і ноч яе смерці, і гэта – адзіная ноч, якая займае асаблівае месца сярод усіх перыядаў ягонага жыцця і ў той карціне свету, якую ён намаляваў сваім уяўленнем. Ці можа ён яшчэ плакаць?

Пасля гэтага Юсі адчуў бязмежны давер да Кейнанэна, але, як выявілася, дарэмна і заўчасна. Калі Юсі, нічога не цямячы ў картах, прайграў усе свае грошы і з плачам пачаў патрабаваць, каб іх вярнулі, Кейнанэн не заступіўся за яго – наадварот, разам з усімі пасмяяўся з яго. Так ужо збудаваны гэты свет: заўсёды ты застаешся адзін.