Праведная галеча

Казань цягнулася доўга, і Юсі мог спакойна лунаць у сваіх ілюзіях, думаючы, што вось і ён зараз пойдзе з царквы ў свой дом да святочнага стала з кашаю ды бульбяным супам. Самае прыземленае чалавечае ўяўленне нідзе так лёгка не паддаецца мроям, як падчас святочнае летняе казані. Юсі вельмі не хацеў вяртацца з царквы на свой плыт. Але давялося вярнуцца, хоць пасля таго візіту ў царкву Юсева жыццё набыло новы сэнс.

Тою восенню Кейнанэн прывёў сваю арцель у Юсевы родныя мясціны, каб палічыць і ацаніць раскошны стары лес ягонага роднага хутара Нікіля. Дзе толькі ні пабываў Юсі з Кейнанэнам, у якіх толькі лясах з тае пары, як яны сустрэліся на далёкім лясным хутары Туарыла. Але тут здарылася так, што аднойчы ўранні Кейнанэн не падняўся з ложка. Ніхто не бачыў, як ён памёр, і ў ягонай смерці было штосьці таямнічае, як і ва ўсім ягоным жыцці. Праца ў гэты час заканчвалася, і калі прыехаў новы начальнік, людзі былі гатовыя падацца далей, бо тут валіць лес было яшчэ рана. Юсі застаўся адзін. Ён сказаў, што будзе тут чакаць, калі пачнуцца зімнія работы ў лесе, але недзе ў глыбіні душы ён адчуваў, што пасля ўсяго перажытага болей ніколі не возьме сякеру ў рукі. Ніякага цвёрдага плана ў яго не было – усё складвалася пад уздзеяннем усялякіх дробязных акалічнасцей. Ён меў ужо 24 гады, але да гэтай пары ў таварыстве мужчын ён адчуваў сябе маленькім хлопчыкам. Тым летам пачуццё, якое з гэткаю сілай успыхнула ў ягонай душы падчас казані ў царкве, вельмі часта вярталася да яго, і неяк само па сабе сталася так, што ягоныя грашовыя зберажэнні пачалі павялічвацца. Смерць Кейнанэна паслужыла для Юсі знакам таго, што яму трэба пакінуць гэтую кампанію. Гэтаму паспрыяла і тое, што трапіў ён у родныя мясціны, дзе яшчэ жылі знаёмыя людзі. Аднак і гэтыя людзі, і ўся мясцовасць былі ўжо зусім іншымі: тая атмасфера, якая панавала тут да страшных галодных гадоў, цалкам выветрылася. Не было ні таты Олілы, ні Пеньямі, ні хацінкі на Свіной горцы, дый старога дома Нікілі таксама не было. Але была яшчэ адна старая жанчына, якая, гатуючы каву, падрабязна распытвала, як памерла Мая. Спачатку ўсё здавалася яму чужым, і пачуццё безабароннасці, няўпэўненасці ды няёмкасці напаўняла яго так, што нават траціць грошы тут было прыкра. Аднак ён ніяк не мог пайсці разам з іншымі лесарубамі. Магчыма, што гэта і было вырашальным, бо мроі ў царкве таго траецкага дня зусім не супадалі з тым, што ён убачыў у родных мясцінах.

Былы маленькі Юсі Нікіля цяпер стаў дарослым парабкам на хутары Пір’ёла, які знаходзіўся непадалёк ад ягонай роднай вёскі. Васьмідзясятыя гады пачаліся.

Раздзел IV Жыцця спякотны поўдзень

Калі чалавек, паблукаўшы па свеце, вяртаецца ў родныя мясціны, ён павінен быць лепшым за іншых. Добрая вопратка, добрыя грошы і добрыя паводзіны важнай асобы. Ён павінен умець танцаваць і з жартамі заляцацца да дзяўчат. Калі чалавек адпавядае ўсім гэтым умовам, значыць, ён дамогся поспеху ў жыцці і можа стаць войтам, ажаніцца з жанчынаю з заможнай гаспадаркі, атрымаць добры надзел-торп, купіць у сталыя гады ўласны дом з зямлёю і, аддаючы ўсе сілы гэтай гаспадарцы, нарэшце заплаціць назапашаныя пазыкі. Так можа здарыцца і ўжо не адзін раз здаралася: нічога таму не перашкаджае. Аднак немагчыма было нават уявіць, што нешта падобнае можа адбыцца з Юхам (у родных краях Юсі атрымаў імя Юха).

Ягоная родная Нікіля цяпер самая лепшая гаспадарка ва ўсёй вёсцы – прынамсі, нічым не горшая за Олілу. У Нікілі пабудаваны шыкоўны новы дом, у якім жыве з жонкаю сын нябожчыка таткі Олілы Антаа. Гаспадыня паходзіць з важнага роду, і кажуць, нібыта яна заявіла, што нагі яе не будзе ў смярдзючым мярлогу старога Нікіля. Ды пільнай патрэбы ў тым і не было, бо Антаа, завалодаўшы хутарам, наняў будаўнікоў, якія згадзіліся працаваць толькі за харчы: цесляры з поўначы навыперадкі прапаноўвалі свае паслугі і ледзьве не кідаліся ў бойку за працоўнае месца. А ўсё таму, што хлеб у таткі Олілы быў заўсёды, а ён сам толькі стаяў, назіраў за будоўляю ў сына і прыгаворваў: «Усё добранька, пакуль стае хлеба і грошай». Дом збудавалі яшчэ да восені, хлявы паправілі, а падворак абнеслі ладным мураваным плотам. А на Каляды сюды перабралася і гаспадыня. Калі ж пазней успаміналі пра тое, як пагана было раней на хутары Нікіля, дык здавалася, што старога Пеньямі з усімі сваімі выгналі адсюль за штосьці ганебнае, нібыта ён быў круцялём і гаспадарыў тут без усялякага на тое права. Цяпер жыццё тут было чыстае і прывольнае. Ніводзін парабак не бачыў новую гаспадыню ў ніжняй бялізне, як гэта было некалі з Маяй амаль кожны вечар. Старэйшы сын хадзіў у народную школку. Стары лес, які некалі належаў Пеньямі, упершыню высеклі і прадалі. Бедны хутар Нікіля ператварыўся ў адну з самых заможных гаспадарак ва ўсёй акрузе.

У параўнанні з гэтым жыццёвы набытак Юсі быў нікчэмны. І вядома ж, стаў ён усяго толькі парабкам у Пір’ёле, старым, занядбаным хутары, дзе, апрача яго, была яшчэ адна парабчанка.