Праведная галеча

У нядзелю вечарам Юха выпраўляецца ў Хар’якангас, яго міжволі цягне туды паглядзець на новыя парадкі. На нагах у яго рыпяць новенькія боты, у кішэні – дваццаць марак. Ён успамінае пра свой узрост і прыходзіць да высновы, што стаў дарослым. Вось жа, малы Юсі Нікіля – цяпер дарослы мужчына; бяжыць час, бяжыць. Убачыўшы абноўлены падворак Нікілі, ён думае: «Ты змяніўся, але змяніўся ж і я». За ўсе мінулыя гады стары Пеньямі ні разу не згадваўся яму, а тут раптам памяць абудзілася так жыва, што ён адчуў нават спагаду да свайго бацькі-нябожчыка. Па дарозе з Нікілі ў Олілу ягоная хада, увесь ягоны выгляд набываюць фанабэрыста-ўладнае адценне – зусім як у старога Пеньямі. У душы выбухам узнікае пагрозлівае і злоснае пачуццё да цяперашніх гаспадароў Нікілі і Олілы. Гэткія паны, уладкаваліся тут і прадаюць лес, хоць ні халеры не цямяць у лясной гаспадарцы. Тут жа былі такія лясы! І некранутыя былі, пакуль імі валодаў ягоны бацька Пеньямі! А тут – нá табе! – гэты падпанак прадае бацькаў лес як свой уласны! Юха тупае так горда, нібы гэта ён толькі што прадаў свой лес. Ягоную істоту поўніць невымоўная асалода толькі ад аднае думкі, што ў яго ў кішэні такая процьма грошай. Аднак, паглядзеўшы на гэтага чалавека, не скажаш, колькі ж ёсць грошай у ягонай кішэні.

Позна ўвечары ўжо крыху захмялелы Юха вяртаецца той жа дарогаю. На дарозе паміж Олілай і хутарам Нікіля ён прыпыняецца, ахоплены жаданнем загукаць: «Недаедкі вы Олілавы!» Каб яны, значыцца, ведалі, што Юха – сын Пеньямі Нікілі! Аднак ён маўчыць: гэты крык гучыць толькі ў ягонай дашчэнту аголенай гарэлкаю душы, і яна сочыць за ім, калі вось так Юха Нікіля тупае па дарозе ў глыбокім захапленні ад свайго бацькі Пеньямі. Сочыць, сочыць за ім душа, і няма куды ад яе падзецца. «Напраўду, Пеньямі валодаў лесам, валодаў ды згубіў незваротна. Хай гэта цябе і злуе, аднак усё было згодна з законам. Ты ганарышся тым, што ты сын чалавека, які валодаў і домам, і лесам, і ты нібыта пры чым… Лепей паглядзі: гэта зусім не тая гаспода, і нічога тут няма ад твайго бацькі; у гэтым доме жыве Олілаў Антаа, зразумеў? Гэта Антаа, сын нябожчыка таты Олілы, што з Кокемякаў. Во так яно і ёсць. А ты тупаеш у Пір’ёлу і будзеш там начаваць, і памятай, што ў кішэні ў цябе ўсяго дваццаць марак. Так і загадвай наперад. Паглядзі на людзей, паглядзі, як яны жывуць на свеце».

Такую гаворку вяла душа, прарываючыся праз дурманны хмель не асобным словам, а суцэльным патокам.

І Юха вяртаўся ў Пір’ёлу як гэтым вечарам у нядзелю, так і яшчэ шмат святочных і будзённых вечароў. Ён быў рахманым парабкам; людзі старэйшага веку добра памяталі, адкуль ён вядзе свой род, і гэта было выразна відаць па ягоных невялікіх усмешлівых вачах, як у старога Пеньямі, хоць норавам ён удаўся больш у сваю нябожчыцу-маці Маю. Былі ў яго і свае дзівацтвы, але не такія ўжо і вялікія, каб на іх звярталі асаблівую ўвагу. Асабліва дзіўным было ягонае стаўленне да грошай. Ён акуратна забіраў у гаспадара свой заробак, а таму гаспадар лічыў яго марнатраўцам. Але гаспадар памыляўся: Юха не траціў грошы марна, ён проста хацеў трымаць іх пры сабе. Гэта не было звычайнай ашчаднасцю, таму што беражлівы парабак заўсёды пакідае грошы ў гаспадара, імкнучыся не забіраць іх як мага даўжэй.

У Пір’ёле ён пражыў адзін год. Ён працаваў на пару з немаладою прыслужніцай, якая пры канцы гэтага года выйшла замуж. «Ад гаспадаркі залежыць, як служанка выйдзе замуж», – сказаў тады гаспадар Пір’ёлы і паўтарыў тое праз два гады, калі Юха вярнуўся на хутар і намерыўся ажаніцца з новай служанкаю, якую звалі Рыйна.