Праведная галеча

Рыйне было дваццаць два гады. Легкадумная распусная дзеўка аднекуль з далёкіх мясцін сама папрасілася ў наймы на кірмашы ў Каўпале, і гаспадар смехам наняў яе. Працавала яна абы-як і пры першай жа магчымасці ўначы куды-небудзь збягала. Маладыя хлопцы не адважваліся па начах прыходзіць у Пір’ёлу, але і пільнай патрэбы ў тым не было, бо для Рыйны незнаёмыя мясціны перашкодаю не былі і яна лёгка ўладкоўвала свае заляцанкі-абяцанкі. Ужо вечарам першага вольнага дня яна, напяваючы нейкія толькі ёй вядомыя карагодныя песенькі, падалася ў вёску і вярнулася далёка за поўнач. Аб’ектам Юхавай таемнай пажадлівасці яна стала чыста выпадкова. Да Юхі яна ставілася абыякава, нехаця адказвала на ягоныя пытанні, увесь час напяваючы свае гарэзлівыя песенькі. А Юхава ўяўленне запрацавала напоўніцу.

І вось настаў той лёсавырашальны вечар паміж сенакосам і жнівом. У той дзень адчуванне паўнаты жыцця ў Юхі дасягнула найвышэйшага пункту і паўстала тым пытаннем, што ўвесь час ірвалася з падсвядомасці: «Хто я такі? Як я жыву? Як дарослы мужчына ці…» Тым вечарам ён накупляў гарэлкі за свае грошы. Утрох хлопцы выпілі вялізную бутэльку і п’яныя пайшлі на танцы. Там усё было выдатна. Нейкі мужык ухапіў Юху загрудкі, і той лёгка паклаў задзіру на лапаткі. Няхай гэта была ўсяго толькі гульня, але Юха адчуў сябе сапраўдным моцным мужчынам. Адыходзячы з танцаў, ён у сенцах паціскаў дзевак, а ідучы адзін дадому, раптам усвядоміў, што даўно ўжо ён нічым не горшы за сваіх аднавяскоўцаў, дый наогул за ўсіх на свеце людзей.

Ён уваходзіць у цёмную хаціну і адважна кіруецца за печку да Рыйны, але яе пакуль што няма дома – ложак пусты. Юха асцярожна падыходзіць да акна і застывае там. У галаве ніводнай думкі, і толькі ўяўныя карціны праносяцца перад ім. У наскрозь захмялелай прытомнасці праясняецца ўвесь таемны сэнс зямнога існавання, але толькі нейкімі кароткімі ўспышкамі, і Юха проста не здольны зразумець, што да чаго. Цялесныя ж адчуванні не належаць да самых лепшых, але душу гэта не закранае.

На ахутанай змрокам дарозе паказваецца Рыйна ў кампаніі двух мужчын. П’яная радасць напаўняе Юхаву душу: мужчыны не наважацца зайсці ў хату, Рыйна прыйдзе – а ён ужо тут. Ён стаіць ля акна і чакае, пакуль Рыйна адчыніць дзверы, і толькі тады ён рушыць ёй напярэймы.

Першы раз у жыцці Ёхан, сын Пеньяміна, ва ўзросце дваццаці сямі гадоў трымае ў абдымках жанчыну. На гэта яго штурхае моцны хмель і перажытыя за вечар уражанні, розум жа толькі фіксуе ўсё, што адбываецца. Уся ягоная мужчынская натура быццам вырываецца з ранейшых вярыгаў і ўзносіцца ўвысь. Жанчына не аказвае супраціву, яна аддаецца ляніва і абыякава. Нарэшце яна гэтак жа абыякава кажа: «Што гэта ты так заскакаў, стары баран?» Гэтыя словы – незвычайная асалода для Юхі. Яны зачароўваюць хлопца, бо чуецца ў іх пацверджанне ягонай мужчынскай сілы.

Але пазней, калі ён ляжыць у сваім ложку, хмель цалкам выветрываецца. І тады Юха перажывае адно з самых вялікіх расчараванняў, якія толькі дастаюцца на долю нават самых лепшых на свеце прадстаўнікоў мужчынскай пароды. Спустошанасць і стома напаўняюць яго, аднак, нягледзячы на тое, здаецца, што жыццё і ўвесь свет набылі зусім новае аблічча, з якім і назіраюць за мужчынам, які ляжыць у ложку. Нібыта гэты імгненны выпадак склаў у адно суцэльнае ўсё мноства нязначных выпадкаў і прыгод, перажытых парабкам за мінулыя гады, і чалавек, блукаючы па жыццёвых сцяжынках, апынуўся на новай прыступцы, і цяжка сказаць, на якой – вышэйшай ці ніжэйшай. Пакуль не прыйдзе сон, гэты чалавек, напэўна, уяўляе сябе заможным торпарам. Такія мроі на гэтай прыступцы могуць быць асабліва прывабнымі.

Юхавы заляцанні – і гэта самае важнае – былі вельмі дарэчы для служанкі Рыйны. У жыцці часам трапляюцца такія гарманічныя выпадкі. Рыйна была абсалютна самотнаю істотай пад гэтым небам; апрача таго, яна падазравала, што зацяжарыла ад мужчыны, на шлюб з якім разлічваць ні ў якім разе не магла. Хоць і былі выпадкі, калі хлопец з багатай гаспадаркі жаніўся са сваёй служанкаю, але Рыйна разумела, што яна не з тых служанак, якіх бяруць за жонак і робяць гаспадынямі. З ёй такога проста не магло быць. Да гэтага выпадку Юху яна ўспрымала абыякава, ён для яе нічога не значыў. Да няўклюднага парабка яна не адчувала ніякай непрыязі, з прычыны якой, кажуць, часта жанчына бывае пакутніцаю. Рыйна па-ранейшаму хадзіла на танцы ў вёску, але з тае пары зберагала вернасць Юху. У яе паводзінах з’явілася лёгкае адценне дзёрзкасці, нібыта яна хацела папярэдзіць спробы любых заляцанняў з боку нахабных мужчын.