Праведная галеча

Душэўны ўздым перапаўняў маладую пару, а гэта ў шмат якіх выпадках мела галоўнае, вырашальнае значэнне. Яны няспынна гаварылі з фурманам, і стоеная радасць гучала ў іхніх галасах. Рыйна бясконца сыпала жартамі, якіх назапасіла падчас сваёй службы, і яе вялізны жывот калыхаўся, калі яна, ледзь паспяваючы за возам, пераскоквала цераз глыбокія калдобіны на дарозе. Блізіўся канец падарожжа, і ўдалечыні паказалася некалькі шэрых пабудоў; салому на стрэхах прыціскалі падгнілыя жардзіны. А навокал рассцілаўся глухі непралазны лес! Воз пад’язджаў бліжэй і бліжэй, аж пакуль не спыніўся перад безабаронна расчыненымі дзвярыма. Хочаш не хочаш, але занасі пажыткі ў хаціну. А тут выявілася і першая бяздумная хіба: перад тым Юха хадзіў у лес па дровы, але не дадумаўся прынесці «дамоў» хоць бы якое бярэмца. Нават каву не было як згатаваць! На шчасце, у двары засталося некалькі старых жардзін ад спарахнелага плота. З вялікай цяжкасцю расклалі агонь на загнеце і прыгатавалі каву. Цьмяны дзень змяніўся вечаровым змрокам.

Фурман паехаў, і на маладых абрынулася пагрозлівая цішыня напалову зруйнаванага жылля. Рыйна залівалася слязьмі, успамінаючы шчаслівыя часы сваёй службы ў Пір’ёле. Куды ж гэта яе занесла гаротнае жыццё?! Юха аглядаўся на новым месцы і на кожным кроку заўважаў безліч заган і няспраўнасцей. А ўспамінаючы пра свае харчовыя запасы, ён кожны раз скаланаўся ад роспачы. На нейкі час харчоў хопіць, а што далей? Знайсці працу ў сялянскіх гаспадарках сярод зімы проста немагчыма.

Так пачалося іхняе торпарскае жыццё, самае важнае ў якім неўзабаве выявілася цалкам. Гэтае жыццё завалодала імі як знешне, так і ўнутрана; гэта бачылася ў іхняй вопратцы, у заўсёдных выразах твараў, у барадзе Юхі і прычосцы Рыйны, у іхніх постацях і паводзінах. Яшчэ перад Калядамі Рыйна, калі Юхі не было дома, хадзіла ў вёску мяняць хлеб на каву. Амаль кожны дзень праходзіў у спрэчках, а то і ў сварках. Гэта і было сэнсам іхняга існавання, поўніла іхнюю штодзённасць, адзначаючы кожны дзень ліпкаю аднастайнасцю. Часам Юха хадзіў у вёскі на заробкі і вяртаўся з невялікім (16 пенні) прыбыткам, сярдзіты і раздражнёны. А ўсё таму, што на працы яму давалі павячэраць, а дома ён заставаўся без вячэры, хоць і адчуваў голад. Ён піў каву і злосна бурчаў на жонку, дакараючы яе за ляноту і нядбайнасць. Рыйна апраўдвалася сваёю цяжарнасцю, але ж і ад самага пачатку яна не вызначалася вялікай руплівасцю ды ўвішнасцю ў гаспадарцы – такою яна засталася і назаўсёды. А калі нарадзілася дзіця, трэба было даглядаць яго; тут ужо было не да гаспадаркі, а калі малы падрос, яна была зноў цяжарная і лічыла ўсё гэта важкай падставаю, каб заставацца такой жа ляніваю і нядбайнаю.

Спачатку жыццё нібы вагалася і гадала, якою сцяжынай павесці гэтую пару. Гэтыя роздумы цягнуліся прыкладна да Калядаў, а потым было вырашана: хай яны стануць на ногі, бо толькі ж пачалі жыць і па-ранейшаму думаюць, што ўсё пойдзе добра. Лесапавал і сплаў, якія так шчодра адарылі ўсю блаславёную зямлю Суомі, чарговы раз прыйшлі на дапамогу Юху Тойвалу. Недзе за чатыры вярсты ад ягонага торпа тою зімой пачалі валіць лес, і Юха працаваў там цэлыя тры месяцы. Ён быў там і ў той дзень, калі Рыйна ў поўнай адзіноце нарадзіла іхняе першае дзіця – хлопчыка, якому далі імя Кале Ёханэс.

Тым вечарам Юха, вярнуўшыся дамоў, проста спалохаўся і не звярнуў увагі на тое, што дзіця нарадзілася нашмат раней за тэрмін, вызначаны прыродаю. Пазней ён пазбыўся свайго перапуду, хоць нейкая дзіўная збянтэжанасць засталася; але што да чаго, чаму яна ўзнікла, Юха не разумеў. Нібы штосьці нябачнае і невядомае ўзнялося перад ім і спыталася: «Хто ты і што далей?» «Ну во, мне зараз і дзіцё трэба карміць», – апанавала Юху жахлівая думка. А разам з ёю ўспыхнула вострая туга. Зноў жа – грошы… Цяпер нібыта і ёсць, і дастаткова, але на траіх ужо ў любым выпадку не хопіць…

Кароткі зімовы дзень перайшоў у працяглае вечаровае сутонне, а потым – у доўгую ноч. У хаціне Тойвалы ляжалі тры чалавечыя істоты, тры родныя чалавекі, якія той ноччу міжволі цураліся адно аднаго. Час ад часу дзіця пачынала плакаць і не хацела браць цыцку.

Аднак той змрочны лютаўскі вечар стаўся адным з тых рэдкіх момантаў жыцця, калі ў глыбіні нават самых прыземленых душ прачынаецца штосьці ўзвышанае. Жыццё няўхільна трымалася свайго рашэння – даць Тойвалам магчымасць стаць на ногі. Чуткі пра той іхні росквіт увялі ў вушы і старому гаспадару, хоць Юха заўсёды пазбягаў такіх размоў. А гаспадар, стары Юр’яла, ужо і празнаў, што ў Тойвалы ёсць карова: праўда, не свая ўласная, а ўзятая на адкорм. Затое стары, ледзь жывы конь, куплены на велікодным кірмашы, быў свой уласны. Карову гаспадар дазволіў пасвіць на сваім выгане, а для каня, як казаў Юха, здымаўся выган у другім месцы. Такія сцверджанні падаваліся старому Юр’ялу досыць сумнеўнымі, а таму неяк у самым зеніце лета ён вырашыў наведаць далёкі торп. Нягледзячы на боль у грудзях, ён падаўся паглядзець, як там маецца і чым займаецца ягоны новы торпар.