Праведная галеча

Пасля таго што адбылося, жаніцьба для Юхі была канчаткова вырашанай справай. Усё ягонае ўнутранае – і часткова знешняе – жыццё кіравалася гэтым намерам. Салодкае нецярпенне валодала ягонымі думкамі, калі ён мроіў і маляваў карціны свайго будучага жыцця. Цяпер ён кожны вечар хадзіў да Рыйны за печ, але гэта ўжо стала нечым звычным і другасным, чым належала займацца нароўні з іншымі, больш важнымі справамі. Рыйна стала для яго той жанчынай, разам з якой належала жыць далей. Ён не ведаў нічога аб яе родзічах, не ведаў, адкуль яна родам, і толькі калі наступным летам пасля жаніцьбы да іх заявілася падобная да вароны старая жанчына, Юха зразумеў, што гэта была Рыйніна маці. Яны не вялі гаворак пра жаніцьбу, нават калі ляжалі ў адным ложку. Дый аб чым тут гаварыць? Юха быў безуважным, Рыйна – абыякавай, так што ўсё ішло без аніякіх турбот. Працаваць ён пачаў больш старанна, чым раней. Гаспадар меў добры нюх і хутка празнаў усё, а паколькі быў судовым лаўнікам і добра разбіраўся ў людзях, дык не адчуў ніякай занепакоенасці. Ён паступова падыходзіў да размовы з Юхам, а калі пачаў яе, дык трэба было і скончыць. Гаспадар высветліў, якія грошы мае Юха і што ён думае рабіць далей. Той хацеў бы атрымаць торп на землях Пір’ёлы. Гаспадар, нібыта ў роздуме, спакойна глядзеў некуды ўбок. Напраўду ж ён не раздумваў ні хвілінкі. Ён аналізаваў абставіны: Юха, Рыйна і грошы – усё гэта, зведзенае разам, магло б стаць асноваю для сямейнага жыцця, але, папраўдзе, што добрае можа атрымацца ў дадзеным выпадку? Немалады чалавек з вялікім досведам, ён інстынктыўна адчуваў усю марнасць падобных спадзеваў. Добразычлівасць, спагада і недавер да Юхавых намераў гаварылі ў ім, аднак умешвацца было супроць ягонай натуры. Наконт торпа ён не сказаў нічога дакладнага, а вось што да жаніцьбы, дык выказаў вялікую цікавасць і падтрымку. Ён цвёрда запэўніў Юху ў сваёй падтрымцы, надаваў гэтулькі бацькоўскіх настаўленняў і парад, што Юха пасля гэтай размовы не засмуціўся, а наадварот – адчуў сапраўдную ўзнёсласць душы. Юха назаўсёды збярог у душы ўдзячнасць старому гаспадару Пір’ёлы за ягоную добразычлівасць. А пазней, калі гаспадар зусім пастарэў, Юха прыходзіў да яго ў цяжкія часіны, і той заўсёды сустракаў былога парабка з такой прыязнасцю, што Юха нават часам забываў сказаць, дзеля чаго прыходзіў. Увесь час, пакуль Юха працаваў у Пір’ёле, ягонае жыццё крута ішло ўгору да вяселля, выдаткі на якое гаспадар узяў на сябе.

Пра шлюб першаю загаварыла Рыйна. Па-прыяцельску, нібы між іншым, яна расказала аб сваёй цяжарнасці. У тым не было нічога нечаканага – гэтага трэба было чакаць, – аднак Юха ўвесь абліўся халодным потам. Юха быў ужо зусім другім чалавекам, а не легкадумным сплаўшчыкам тых далёкіх часоў. У мітуслівых думках магчымае спляталася з немагчымым. І шлюб раптам набыў зусім іншы сэнс і выгляд – цяпер ён стаў непазбежным і павінен быў адбыцца ў строга вызначаны тэрмін. Дзе жыць? Здымаць нейкі кут? Гэта была жахлівая думка. Калі ж гаспадар і дасць надзел пад торп, дык ён не паспее пабудаваць там хоць бы якую лядашчую хаціну. Ягоных грошай не хапіла б нават на частку жытла. Ды сам ён і не зможа пабудаваць хату. Юха крахтаў і круціўся ў ложку каля Рыйны. А тая лянотна раскінулася па пасцелі, і здавался, што ўсе Юхавы турботы толькі забаўляюць яе.

Юха з кожным днём працаваў усё больш старанна, нібы хацеў тым самым умацаваць спадзевы на торп, але з цягам часу тыя спадзевы ўсё болей слабелі. Цяжарнасць Рыйны зрабілася відавочнаю, і дзіўныя непрыемныя пачуцці апаноўвалі Юху. Ён адчуваў, нібыта насоўвалася штосьці чужынскае, якое гвалтам навязваецца яму і да чаго ён сам не мае ніякіх адносін. Юха цвёрда верыў у сваё бацькоўства, нягледзячы на чуткі і плёткі, якія разносіліся бабамі па вёсцы. Але чуткі сціхлі, плёткі заглухлі пасля таго, як яны з Рыйнаю сталі торпарамі. Ды вось гэтае першае дзіця так і засталося дзіўна адчужаным ад Юхі. Рыйна ўвесь час крыўдавала, але без толку: Юха не звяртаў на яе настрой аніякай увагі.

Торпарамі яны сталі, але не на землях Пір’ёлы, а ў гаспадарцы Юр’ялы. І толькі ў самы апошні момант, калі ў царкве абвясцілі іхні шлюб законным, гаспадар Пір’ёлы даў адказ. Ён сказаў Юху, што цяпер прыдатнай пад торп зямлі ў яго няма, «дый хату ты не паспееш да зімы пабудаваць. Лепей схадзі пагаманіць са старым Юр’ялам. У яго якраз цяпер торп Крапсяля стаіць пусты. Дом там вялікі, зямля добрая – жыві ды працуй. І гаспадарчыя пабудовы там у парадку. Я думаю, ён цябе возьме». Пір’ёла не проста суцяшаў Юху: ён употай аб усім ужо дамовіўся з гаспадаром Юр’ялы.