Праведная галеча

Для парабкаў і служанак вечар нядзелі і ноч на панядзелак – час самых моцных уражанняў і пачуццяў. Гэта час наканавання, час, калі іх падсцерагае непрадказальная небяспека. Пачуццё нядоўгай свабоды валодае імі, і з надыходам цемры гэтае пачуццё становіцца такім моцным, што ўначы чалавек забываецца на ўсе жыццёвыя цяжкасці і нягоды. Для шмат каго ноч з нядзелі на панядзелак сталася часам, калі пераломна мяняўся лёс: гэты падманна-салодкі момант азначаў толькі пачатак жыццёвых нягод. Такая ноч заваблівае людзей у шлюбныя пасткі, і вострыя зубы «штодзённых турбот» пачынаюць балюча кусаць іх. І ў гэтай ваўчынай пашчы не застаецца ўжо нічога ад слодычы тае нядзельнае ночы. Там пануюць штодзённыя работы, начныя замаразкі, хворыя дзеці ды змучаныя кабеты, гледзячы на якіх нават уявіць немагчыма, якімі прыгожымі яны былі ў дзеўках; дый ці мелі яны калі-небудзь прыгожы дзявочы выгляд, ці сапраўды іх некалі называлі дзяўчатамі? Там пануе смерць, якая забірае кароў і дзяцей, там цякуць дзіравыя стрэхі, там нядоімкі і неадпрацаваныя на полі дні. Там ёсць усё, апрача момантаў гармоніі; там, у ваўчынай пашчы, ніхто не любіць бліжняга свайго. А мімалётныя імгненні свабоды ўранні святочнага дня ад таго, што пастаіць чалавек на двары ў адной кашулі, не варта нават і лічыць нечым істотным. І тады няма нічога болей чужога, чым тая далёкая ноч з нядзелі на панядзелак, з якой усё і пачалося. Заўсёды сумна глядзець, як парабак і служанка з самым сур’ёзным выглядам пачынаюць тое, аб чым нават і думаць было б не варта.

Здаецца, што Юха са сваім жыццёвым досведам павінен быў разумець, якое падманнае гэта пачуццё свабоды ў святочны дзень. З-за таго ілжывага пачуцця па ягонай хлапечай спіне некалі пахадзіў кіёк гаспадара Туарылы. Аднак усё мае адну паганую ўласцівасць: чалавек лёгка забывае пра былыя беды ды іх гаротныя наступствы. Прырода спакус заўсёды адна і тая ж, спакуса імгненнай свабоды – не выключэнне. І нельга было патрабаваць ад Юхі пры ягоным узроўні развіцця, каб хлопец заўсёды памятаў пра тую лупцоўку, рабіў нейкія высновы і задумваўся над сваім будучым жыццём. Стомленасць ад вольнага адпачынку вельмі дапякала зрання ў панядзелак, але Юха таксама не браў гэтага пад увагу. Таму кожным вечарам у нядзелю ён кіраваўся ў вёску і хадзіў на танцулькі, хоць зусім не ўмеў танцаваць. Часам ён глядзеў на бойкі паміж хлопцамі, але сам ніколі ў іх не ўдзельнічаў, і яго таксама не чапалі. Зрэдку ён крыху выпіваў з хлопцамі, аднак грошы даваў вельмі рэдка. Зусім не таму, што быў вялікі скнара, не. Ён проста баяўся такіх кампаній. Але ён нікому не назаляў, а таму і яго нярэдка частавалі.

Такія вячэрнія паходы ў вёску нічым Юху не пагражалі. Быццам і не было ніякай небяспекі. Але, як выявілася пазней, яму было наканавана спаткацца з больш складанымі і хітрымі «наступствамі». Адзін з такіх паходаў стаўся вырашальным, і ягонае «наступства» прывяло да таго, што Юхава вялае на працягу дзесяцігоддзяў жыццё рэзка звярнула ў іншае рэчышча і што там адлюстравалася адна з асаблівасцей чалавечага існавання.

Хоць Юха быў адзіным парабкам на хутары Пір’ёла і ўсяляк імкнуўся паказаць, што ён чалавек не проста разумны, а чалавек з вялікім жыццёвым досведам, ды быў у ягоным вопыце адзін пакутлівы недахоп: па-мужчынску ён яшчэ не ведаў жанчын. У кампаніі ён заўсёды даводзіў, што ўсё наадварот, зрэдку мог выдаць непрыстойны жарт, і гэта давала прастадушным бабам падставу сказаць: «Не, Юха яшчэ так не здурнеў, каб жаніцца». Ад таго Юха адчуваў невыказную асалоду і з яшчэ большым імпэтам стараўся пацвердзіць свой немалы досвед у гэтай галіне, нібыта нажыты падчас блуканняў па свеце. Аднак зусім інакш было, калі, зноў уклаўшыся ў свой кавалерскі ложак, ён слухаў дыханне Рыйны, якая спала тут жа за печкаю. Ён ніколі яшчэ не спазнаў жанчыны, і гэта было крыніцаю ягоных пакут. Рыйна была звычайнай дзяўчынаю, і не больш за тое. А Юха быў гатовы аддаць што хочаш, каб толькі набрацца адвагі і пайсці праз усю хату да яе ў ложак. Аднойчы ноччу, калі за печкай было незвычайна ціха, быццам Рыйна і не спала, Юха пракраўся туды і ўбачыў, што дзяўчыны не было дома. Тады Юха кінуўся на ейны ложак і паляжаў там пэўны час. А калі Рыйна вярнулася, Юха ўжо ляжаў у сваім ложку, старанна робячы выгляд, быццам даўно глыбока спіць.