Праведная галеча

Ва ўзросце дваццаці аднаго года ён ужо быў сапраўдным мужчынам сярэдняга росту, з крываватымі нагамі, роўна пастрыжанымі валасамі і зямлістай скураю. Нічым ён не адрозніваўся ад усіх іншых, і ніхто больш не дапякаў яго непрыемнымі жартамі. Шмат хто лічыць праведзеныя ў бясконцых блуканнях маладыя гады самай лепшаю парою жыцця. Свае тагачасныя прыгоды ўспамінаюцца з захапленнем, бо тыя даўнія часы ўжо агарнуў залацісты вэлюм замілавання. У Юсі ўсё было зусім не так. У часы адпачынку ён гадзінамі думаў, што вось ізноў ягоны плыт нясе па рачных пратоках, што зноўку праплываюць міма прыбярэжныя вёскі. Прыходзіла яму ў галаву і тое, што вось мінулым летам у гэты самы час яны гэтак жа некуды плылі. Юсі часта думаў і аб тым, што цяпер ён добра ўмее рабіць усё, што павінен рабіць сапраўдны плытагон. Самыя розныя людзі трапляліся ў ягоным атачэнні. Некаторыя з іх употай, без аніякай кампаніі, хадзілі на бераг па нейкіх сваіх справах; Юсі нізавошта не пайшоў бы на бераг адзін. На беразе шмат дзяўчат, і ўсе яны падаюцца хлопцу больш дарослымі, чым ён. Лёгка завязваць знаёмства з дзяўчатамі ён не ўмее, таму можа толькі марыць пра іх. Ён не можа, падобна да іншых, рассыпацца ў непрыстойных жартах, ужо не кажучы пра тое, каб лазіць да дзяўчат па начах на гарышчы, як гэта робяць ягоныя знаёмыя.

Праходзіла адно лета, мінала другое… І квітнелі яны такой прыгажосцю, якая ўздзейнічала нават на Юсі, які быў не надта схільны захапляцца ўсім прыгожым. Цудоўнае ранне, нядзеля, дзень Святой Тройцы. Па возеры з горада ідзе беленькі параход. Духавы аркестр на ім грае старадаўнюю, вядомую з дзяцінства мелодыю. І ў вусцішным захапленні трымцяць душы сплаўшчыкаў, і то адзін, то другі падхоплівае спеў, скажаючы мелодыю, не разумеючы ды і не імкнучыся зразумець словы: «…імператар на бераг спусціўся тады, выпіў кубак дунайскай вады… Меч у рукі ўзяў і ўсё зруйнаваў…»

Усіх ахапіла святочнае замілаванне. І тут Кейнанэн загадвае: «Ну, хлопцы, апранайма святочную форму – ды ў царкву!»

Вопратка ад канторы ляжыць у грузавым чоўне. Кожнаму выдадзены чырвоная куртка, белыя штаны, бліскучы пояс і шапка. Потым у лодкі – і да берага, дзе сярод пяшчотнай зелені стаіць царква. На плыце застаецца толькі стары нямоглы конюх. Карабель ужо знік за выспаю, а сплаўшчыкі на сваіх лодках толькі напалову адолелі шлях да берага.

Юсі таксама вяслуе нароўні з іншымі. Гэта надзвычай гарманічнае імгненне, калі нівы і лясы на ўвесь свет абвяшчаюць, што народ, ахутаны водарам іхняга дыхання, перажывае свае самыя шчаслівыя гады. Берагі тысяч азёр ласкава абмываюць калматыя хвалі, прамаўляючы таямнічыя словы, і недзе ў гэтай краіне вялікі паэт чуе і ўспрымае іх сваёю чыстаю душою. Тыя людзі ў чырвоных куртках, якія цяпер выходзяць з лодак на ўтравелы бераг, ніколі і не чулі пра тых паэтаў, аднак яны па-дзіцячаму чуйна ўслухоўваюцца ў гоман хваль і лёгка разумеюць яго сваім простым розумам. Гэта праўда, што яны на службе ў лесагандлёвай канторы і могуць выбухнуць брыдкаю лаянкай, але чыстая, несапсаваная душа народа, якой так захапляецца вялікі паэт, яшчэ не загрубела пад тонкай карою штодзённасці.

Свята панавала ў душы Юсі, калі ён разам з усімі ўставаў, а потым ілбом дакранаўся да палічкі з малітоўнікам на спінцы царкоўнай лавы. Святочная ўрачыстаць напоўніла царкву і паглынула тое незразумелае напружанне і пачуццё бездапаможнасці – усё, што прыгнятала ягоную душу на працягу некалькіх гадоў. Усё знікла ў адно імгненне. Людзі ў вялікім мностве прыйшлі са сваіх дамоў у царкву, каб потым зноў разысціся па дамах і там прыемна і хораша правесці святочны дзень. У сонечным паветры царквы хвалямі лунае псаломны спеў, шырока разносіцца слова Божае, і людзі праз тое адчуваюць сябе бліжэйшымі да сваіх родных падворкаў. Нават Кейнанэн тут выглядае зусім маленькім чалавечкам, які страціў сваю звыклую ўладнасць. Усе ягоныя прымаўкі проста зніякавелі перад тым звонам, што пачуўся, калі царкоўны служка змяніў лічбы на чорнай з пазалотаю дошцы і павярнуў яе да парафіян. А ў гэтых чырвоных куртках ёсць штосьці ад Кейнанэна, і Юсі пачынае саромецца, што ён апрануты ў такую ж чырвоную куртку. Здаецца, што і табе абавязкова трэба гаварыць, як Кейнанэн: «…і чаго ты тут дзелаіш…»

У такім кірунку плылі думкі Юсі падчас усяе казані. Ён успомніў таго нямоглага дзеда, які застаўся на плыце, успомніў выгляд, з якім той запіхваў у скураны кашэль паперкі і срэбра – заробленыя за тыдзень грошы. Святочная атмасфера царквы не стасавалася з непрывабным выглядам старога, аднак Юсі адчуваў, што той бліжэйшы яму, чым Кейнанэн з усімі астатнімі сплаўшчыкамі. Ён належаў да тых, што пойдуць з царквы дамоў, да тых, што маюць псалтыры і насоўкі.