Рыцар свабоды

Марыська (вінавата). Галава закружылася, а зямля з-пад ног выскачыла. (Смяецца, а потым усведамляе, дзе яны і што з імі адбываецца. Ускаквае з ложка з жахам. Каліноўскі таксама падымаецца з падлогі. Яна туліцца да яго грудзей, шукаючы абароны. Абое заміраюць у абдымках.) Кастусёк, даражэнькі, што ж цяпер будзе?! Што з намі ўсімі будзе?!. Як жа так сталася, што ты ў іх лапах апынуўся?

Каліноўскі. Аднаму-адзінаму чалавеку адкрыў я сваё імя і… папаўся…

Марыська. I нас усіх ноччу схапілі: і маму, і тату, і сясцёр, і брата, нават служанку Карусю…

Каліноўскі. Адкуль яны прывялі цябе сюды і дзе я сам знаходжуся?

Марыська. Ты ў кляштары касцёла дамініканаў, а я насупраць у кляштары місіянераў. Нас падзяляе толькі двор. А дзе ўсе нашы — не ведаю. Я адна ў вязніцы… з мышамі…

Каліноўскі. Любая мая, адзіная мая ў свеце, мне невыносна цяжка сказаць табе, але, здаецца, нас раздзяліў ужо не двор паміж двух храмаў, а сама…

Марыська (амаль крычыць у сполаху). Не! Не! Не! Родненькі мой, як жа можна раздзяліць нас навечна, назаўсёды?!. Як жа можна… (Плача.)

Каліноўскі. Будзь мужнай, сонейка маё ненагляднае, птушачка мая трапяткая… кветачка мая незабыўная…

Марыська. Ты сапраўды нібы надоўга развітваешся са мною?..

Каліноўскі. Ты амаль угадала. Я развітваюся з табою назаўсёды…

Перапалоханымі вачыма яна глядзіць на яго і не верыць ні яму, ні сабе. А ён імправізуе, трымаючы яе за рукі.

Марыська чарнабрэва, галубка мая.
Гдзе ж ся падзела шчасце і ясна доля твая?
Усё прайшло, — прайшло, як бы не бывала.
Адна страшэнна горыч у грудзях застала.
Калі за нашу праўду Бог нас стаў караці
Дай у прадвечнага суду вялеў прападаці,
То мы прападзем марна, но праўды не кінем,
Хутчэй неба і шчасце, як праўду, абмінем.
Не наракай, Марыся, на сваю бяздолю,
Но прыймі цяжкую кару Прадвечнага волю,
А калі мяне ўспомніш, шчыра памаліся,
То я з таго свету табе адзавуся.

Не выпускаючы рук Марыські са сваіх, ён апускаецца на калені і абсыпае рукі любай развітальнымі пацалункамі.

Даруй мне! Даруй за ўсё, калі здолееш…

Марыська таксама апускаецца на калені, абдымае любага, на нейкі момант замірае, а потым у адчаі, таропка абсыпае твар Кастуся пацалункамі.

Уваходзяць Лосеў і Паліцмайстар.

Лосеў. Свидание окончено!

Каліноўскі ўстае з падлогі і падхоплівае Марыську. Паліцмайстар спрабуе ўзяць яе за плячо, каб вывесці сілаю. Яна спакойна адводзіць яго руку, хрысціць суджанага, спінаю адыходзіць да дзвярэй.

Марыська. Бывай, Кастусёк… (Знікае за дзвярыма, за ёй выходзіць і Паліцмайстар.)

Лосеў (садзіцца на зэдлік, Каліноўскага жэстам запрашае прысесці на ложак). Прощание навсегда… Поцелуй в лоб… Сентиментальные стихи, и тоже прощальные…

Каліноўскі. Шпег-выведнік такога ўзроўню, а не ўтрымаўся, каб не прыліпнуць да замочнай шчыліны… Якая ганьба! Якая мярзота!..

Лосеў. Моё особое внимание к вам, диктатор, объясняется не моей испорченностью, а моим желанием помочь вам избежать виселицы, в неизбежности которой вы убеждены совершенно обоснованно.

Каліноўскі. Вы мне… дапамагчы?..

Лосеў. Да, я!.. Всё ещё можно… Нет, не всё, но кое-что изменить можно.

Каліноўскі. Патлумачце — не зразумеў…