Сээн, кэпсээннэр

– Фашист тугар кэбирэхтик л дии саныыгын, ону ыт, – диэтэ лейтенант.

Тии буоллар харахха ытыллыа этэ, оччоо тириитэ алдьаныа суохтаах. Оттон фашист тириитэ туохха наадалааый?.. – Кыыы сытан кыратык толкуйдаан баран ыттым.

Лейтенант сыалга урут тиийэн, чохчойон олорон, саннынан блээн туран «фашиы» кр-кр:

– Тугун ыппыккыный? – диэн ыйытта.

– Сн ыппытым, табаарыс лейтенант. Сыыан кэбистэим дуу?.. – Лейтенант кнн турбутугар крбтм «фашист» сн хаба ортотугар буулдьа суола чрйэн кннэ. «Таппыппын!» – диэн рэ санаатым.

Лейтенант кхсн этиттэ, миигин крн баран хааын трдэнэттэ уонна ытар сир диэки хаамта. Мин батыан истим.

Итиччэ чгэйдик сыалбын таба ыппытым кэннэ, бэл, мичик гыммат, ити аата кыыырбыта кэм да ааа илик буоллаа.

Лейтенант бинтиэпкэни ылан, хайа, баар, алас турбута буолаарай диэбиттии, сыалын крд, хаастарын трдэс гыннарда. (Дьэ били нэрээтин туунан этээри гыннаа буолуо!).

– Фашист сс туоар кэбирэхтик лн сбй?

– Срээр, табаарыс лейтенант.

– Срэин ыт! – Биир ботуруону биэрдэ.

Срэин туа буолуо диэн кыаан баран тардан кэбистим.

Баран крбппт мин кыаабыт сирбэр тспт.

– Срэин э ттнэн тспт курдук крбн, эн санааар? – диэн ыйытта лейтенант.

– Табаарыс лейтенант, фашист срээ бр дылы, оннук аллараа тэрэ буолуо дуо? Бр – биллэр дьыала, хоройон олордор эрэ срээ хабаын тгээр чугаыыр, оттон немец…

Бр срэиттэн немец срээ сылдьар сирэ атынын туунан сс элбэи этиэх кии…

Лейтенанныын тттр кэлэн истибит.

Саарбат. Бээээ кыыырбыта аныаха дылы ааспат баайыта дуу? Старшай сержант салалтатынан рэнэ турааччыларга чугааан иэн лейтенант тохтоото.

– Снайпер буолуоххун баараын дуо?

– Баарабын, – диэн ботугураатым.

– Штабы кытта кэпсэтиэм. Билигин взводкар бар.

Иккитэ-стэ атыллаан иэн тохтоотум.

– Табаарыс лейтенант, мин бээээи нэрээппин толоро иликпин…

– Бээээи нэрээти ктрэбин. Кэлэр кэмэ холобурга сылдьар саллаат буол, – диэтэ лейтенант уонна бара турда.

Ити кнтэн ыла снайпердар взводтарыгар кэллим.

Биэстэ эстэр бинтиэпкэни кытта «киилии» кэпсэтэргэ, атас-доор буоларга рэнэбин.

ГУРЬЯНОВ

Сэрии бара турар сириттэн биэс кстх сиргэ тохтоон сытабыт. Бирикээи ктэр бт.

Саллаат ханна да тохтоотун – ууннук да, кылгастык да олохсуйар буоллун – хаххаланар сир, землянка хастар идэлээх. Бииги трд буолан биир киэ соус землянканы хастан, иигэр от таан сытабыт.

Бииги иккиэ буолан куукунаа хортуоска ыраастаа бардыбыт. Николаев Николай Николаевич («с Николайынан» бииги кинини ааттыырбыт) диэн радист – саха, Гурьянов диэн саардыы кэлбит снайпер нууччалыын землянкаа хаалбыттара. Киээ бииги кэлбиппит – дьоммут соччо эйэтэ суох олороллор. Ол тртэ маннык кэпсэтииттэн тахсыбыт.

– Сааы хаый, дооор? – диэн Николаев ыйытта.

– Уон аыспар бардаым, – диэтэ Гурьянов.

– Даа, буоллаа… – Николаев итинтэн салгыы кэпсэтэри булбакка, сахалыы ыллыы сытта:

Бу кэ, бу кэмэ ама ким

Клбэккэ, рбэккэ туруоай,

Бу кэ, бу кэ ама ким

Ыллаабат, туойбат да буолуоай.

– чгэйдик ыллыыр эбиккин, – диэтэ Гурьянов.

– Оус мииннэхпинэ сс хайдах ыллыырбын истэри эбитэ буоллар.

– Сахалыы ырыа диэн бэрт буолар эбит ээ, ол эрээри дьигиитиитэ, тардыыта суох буолар эбит дии?

– Нэксиэлээх тэлиэгээ олордохпуна, мин да дьигиитэн ылааччыбын.

– Олус бэрт, сс ыллаа.

Николаев ыллыырын ууратан баран тэийбэтэхтии эргийэ-урбайа сытта.

– Саха сирэ, Саха сирэ… – дии-дии Гурьянов ботугураата. – Хотугу муустаах муора кытыытыгар дии? Онно баар дии, бадаа, тымныы киинэ?

– Тымныы киинэ бииэхэ.

– Тымныыта срдээх буолуо. Хас кыраадыска тиийэрий?

– Тымныы баар, сайын итии да баар, – барыта баар. Кыын тымныы сэттэ уон кыраадыска тиийэр.

– Ок-сиэ, онно хайдах тулуйаыт?

– Дьэ ол курдук тулуйабыт.

– Чэ, кии, баар, буоллун дааны. Дьиэтин-уотун, тааын-сабын сп тбэиннэрэн тэринэн эрдээ. Оттон слэр, кыыллар хайдах тулуйалларый?

– Дарвинизмы удумаалыыр инигин?

– Дьэ?

– Тыыннаах буолуу иин охсуууга тыынар тыыннаах бэйэтэ тулалыыр быыыга-майгыга сп тбээр диэн Дарвин этэн турар. Ол лозунунан Саха сирин кыыллара олус бэркэ туаналлар.

– Ол аата хайдаый?

– Ол аата дуо? Ол аата, холобур, Саха сиригэр биирдэ маннык тбэлтэ буолбута: бииги таспытынааы лааппы ыскылаата алдьаммыта, элбэх хаатыка, бараан соннор сппттэрэ, аыйах бириэмэ буолан баран, кинилэри булчуттар ээлэртэн, брлртн булбуттара. Кр, дьэ ол курдук кыыллар тулалыыр быыыга-майгыга сп тбээллэр.

– Туох эрэ кураанаы эрдэин, – диэтэ Гурьянов уонна кэлэйбиттии сапсыйан кэбистэ.

Николаев уустуктаан кэпсээбититтэн рэн, олоро тстэ.

– Кр, эн, сс маны иит. Биирдэ бииэхэ Саха сиригэр…

– Ээ, тохтоо, доор. чгэйдик кэпсэтиэх. Хата, эн миэхэ манныгы эт: эиги, сахалар, тылгыт хайдаый?

– Кыыл, – диэтэ Николаев уонна тылын былтах гыннарда. – Сымыйаргыыр буоллаххына, кр дааны.

– Тыл кыыла биллэр, мин тылы этэбин, оттон… хайдах саараргытын.

– Ээ, сааны этэр эбиккин дуу, манайгыттан итигирдик этиэх эти буоллаа. Бииги саабыт… Холобура, эн тугу ыйытаын?

– «Корова» диэн хайдах ааттанарый?

– «Корова» дуо?.. «Корова» аата дьэ арааынай буолааччы. Холобура, «Эриэнчикэй», «Маааччыйа», «рстээх», «Хоболоох» эбэтэр туох эмэ аатынан, холобура бииги колхозка «Хомурдуос» диэн «корова» баара. Ол…