Шежірем сыр шертсе

Сол айтпашы, бл тжырымдар филология ылымдарыны докторы білбек Нрмаанбетовті 1993 жылы 13 мамырдаы «Ана тілі» газетіні 5-бетінде жариялаан «аза ру, тайпалары атауыны тркіні» атты мааласында келтіретін деректерімен де сабатасып, жаын абысып жатыр. «Таы бір тарихи дерек–1979 жылы лгейде «Моолды пия шежіресі» бірінші рет аза тіліне аударылып басылып шыты. Бл «Шежірені» жазылып біткен жылы–1240 жыл. Демек, аза халы алыптасыпты-мыс деген мерзімнен екі асыр рі. Осы аударманы ішінен біз «аза кймесі»(31–141-беттер) жне «аза арба»(141-бет) тіркестерін кездестірдік… Егер де сол кездерде «аза» деген халыты аты болмаса, арбаа алай осаталма?»,-дейді ол. Ал 1940 жылы Ташкентте басылып шыан «Древние авторы о Средней Азии (VІ в. до н.э.–ІІІ в.н.э.) деген кітаптан: «Нахширустанские надгробные надписи на могиле Дария Гистаспа. Говорит царь Дарий: «Вот области, которые я покорил за границами Персии… коссаки» (34-б.), «Коссаки–вероятно северо-персидское племя»(153-б.), «Дарий І Гистасп царствовал 521–485 г.г. до нашей эры» (169-б.),-деген зінділер келтіре отырып, «Бл деректі мліметі зінен 4 мы жыл брыны тарихты дастана кіргізген Фирдауси хабарымен сйкес келмейді деп кім айта алады. Шындап ден ойан жан Дарий айтан «коссок» Фирдаусидаы «азапен» шендесіп жатанын байамаса лажы жо. Дарий І баындырдым деп отыран Персияны солтстігіндегі «коссоктар» трк тектес тайпалар екендігін анытай тсерлік деректерден де ралаан емеспіз»,-дейді. Сйтіп тарихшы Н.П.Толльді: «Впрочем, часть ученых и до сих пор находит некоторые основания утверждать, что скифи были турками. Саками, по словам Геродота, персы называют скифов» деген байламдарын длел ретінде сынады («Скифы и гунны». Прага.1928 ж. 9 бет).

азаты белгілі алымдары Т.И.Слтанов пен С.Г.Кляшторный да здері жазан «азастан: шмыжылды деректемесі» атты кітабында аза тарихын сонау ыылым заманы сатар дуірінен бастап, аза хандыы рылан кезеге дейін жеткізе отырып, азаты байыры халын орыстілді дебиеттер кні кешегі кеес дуіріні 30 жылдарына дейін айсатар, ырыз-айсатар деп тегіннен-тегін атамаанын айтып кетеді.

А.Айзахметов сзіні соында бгінгі лкен бір лт атауына айналан «аза» этнониміні этимологиялы сыры дл осы «айса», «ырыз-айса», «ырыз-айса ордасы» атауларыны астарында жатаны ешбір талас тудырмайды дейді. Сз жо, орыс кіметі мен шенеуніктері бл атауларды азатара кезінде бекерден бекер табааны белгілі. Ол шін, лбетте, кне аза тарихына атысты здерінде бар блтартпас ылыми деректерге, мамандарыны пікіріне сйене отырып, осындай шешім шыараны аны. Осы орайда, тек 1925 жылы суірді 15–19 аралыында ткен АССР Советтеріні 5-съезі ана аза халыны ырыз-айса атауын–азатар деп дрыс згерткенін айтып кету керек сияты. «Съезд шешімдеріні орысша текстінде «казаки», «Казакстан» деп жазыландытан, кейінірек, АССР Орталы Атару комитеті Президиумыны 1936 ж. 9 февральдаы аулысы бойынша, орыс тілі шін нерлым длірек «казахи», «Казахстан» деген атау абылданды»,-дейді бл жнінде аза Совет энциклопедиясы (Алматы. 1975 ж. 7 т. 109 б.).