Соль

Іван. Вас цэняць па рабоце і церпяць дома. Вы паспяхова маскіруецеся пад мужычка-прастачка. Гэта вам да твару, і гэта ў вас атрымоўваецца. Да гэтага прывыклі тыя, хто вас акружае, і часцей за ўсё не могуць зразумець, жартуеце вы ці гаворыце ўсур’ёз. Такая форма мімікрыі вас задавальняе.

Калун. А што гэта такое: мі-мі…

Іван. Здольнасць зліцца з асяроддзем.

Калун. Ага! Што яшчэ! І не саромейся. Я цябе не пашкадую.

Іван. Вы з задавальненнем вырашаеце чужыя лёсы. Лічыце, што вашы меркаванні пра людзей бездакорна дакладныя. Абыходзіцеся вы звычайна без доказаў. Вышэйшай і самай дакладнай меркай лічыце ўласную інтуіцыю.

Калун (рагоча). Ну нахабнік! Ну зараза! Запрасіў, панімаеш, начальніка ў госці і што робіць! Ну і партрэцік ты з мяне намаляваў! За гэта трэба выпіць. (Бярэ чарку.) Давай, жывапісец. (Выпівае, закусвае.) Ці, думаеш, не ўгадаў? Не сумнявайся. Усё дакладна. Такі я і ёсць. (Дапівае.) Ну і што?!

Іван. Нічога.

Калун. Ага, нічога?! Ну, канечне! А як жа інакш пры тваёй-то амбіцыі?! Ты ў нас і адукаваны, і культурны, і сумленны, і за народнае шчасце барацьбіт, якіх мала. Яшчэ разочкі са два мазані твой партрэцік ружовенькай памадкай — і атрымаецца святы. Куды ўжо нам пры такіх інтэлігентных і адукаваных. Мы вам ужо нібыта і не патрэбны сёння…

Іван. Такія, як вы, ужо ўчора былі не патрэбны.

Калун. Далібог ці жартуеш?

Іван. Далібог.

Калун. А ты і бацька твой, значыцца, патрэбны?..

Іван. Бацька мой на зямлі і ад зямлі, а вы, Раман Дзямідавіч, ад паперы. Калі я на такіх, як вы, гляджу, мне здаецца, што іх не тата з мамаю стварылі, а што яны пяром у чарніліцы зачатыя.

Калун (рагоча). Каб ты спрах! Прыдумаць жа! У чарніліцы…

Іван. Па вас няхай свет у апраметную праваліцца, абы паперы своечасова былі закрыты. Асабліва вам па сэрцы даносы. Вы пад іх людзей падганяеце. Гэты занятак для вас самы салодкі…

Калун. Падобна, ты мяне перавыхоўваць рашыў?

Іван. Веру ў чалавечае ў чалавеку. А раптам яшчэ ўдасца разбудзіць…

Калун. Ну-ну, будзільнік… Валі далей.

Іван. Чалавек вы фармальны, душэўна глухі і зайздрослівы, а таму жорсткі. Вам бы самому ананімкі пісаць, а вы іх разбіраць вымушаны. Вы мне той раз з такім смакам расказвалі, як мастака перад публікай да сараматы распранулі… Вы яго не распранулі, Раман Дзямідавіч. Вы яму душу вырвалі, дзёгцем абмазалі і ў пер’е выкачалі. Колькі ж яму сілы і часу спатрэбіцца, каб душа на месца стала, каб зноў зайграла?.. Вы калі-небудзь чулі выраз: душа ў чалавека грае?.. Калі душа грае, чалавек можа гару перасунуць, а на яе месцы сад пасадзіць. А вы яму душу вырвалі! А ён жа — маёмасць дзяржаўная! А іх жа ў нас сёння ад сілы пяць такіх мастакоў на дзесяць мільёнаў! Па адным ад двух мільёнаў.

Калун. А ты старшыня адзін ад двух мільёнаў?

Іван. На шчасце, нас намнога больш, і вы сцеражыцеся.

Калун. Значыцца, ты і мне вайну аб’яўляеш?

Іван. Аб’яўляю. Інакш вы мяне праглынеце.

Калун. Малайцом. Лепшая абарона — нападзенне. За гэта трэба выпіць. (Паднімае чарку.) Ну, давай!

Іван. Дзякую, не магу.

Калун. Ах, не можаш?! А я магу. І многа… Калі захачу. А ты хочаш, ды не можаш! Вось у чым паміж намі розніца. Ты гэта ўлічы, Іване Крывіч…

Іван. Розніца паміж намі ў іншым.

Калун (выпівае). Зачапіў ты мяне, Крывіч, моцна зачапіў. (Закусвае.) За прастачка палічыў. У лазеньку запрасіў. Прапарачку наладзіў. З наскоку, панімаеш, Калуна хацеў узяць… Многае ты пра мяне ўгадаў, але не ўсё. Я пра цябе буду ведаць усё, і больш за тое. Калі я цябе выпушчу, ты мяне зваліш.

Іван. Абавязкова.

Калун (міралюбіва). Вось бачыш… (Дапівае.) А таму выходзіць, што твая персаналка для мяне — быць ці не быць. А я ж таксама маёмасць дзяржаўная. І я абвінавачваю цябе ў тым, што ты злоўжываеш добрым імем Фёдара Максімавіча, так сказаць, спекулюеш. А гэта сур’ёзна. Тут ці я, ці ты.

Іван. А вы яшчэ і цынік.

Калун. А як жа?.. Я яшчэ, панімаеш, і кансерватар, і рэтраград, і бюракрат, і… Ты яшчэ не ведаеш мяне.

Іван. Таму я рады нашай сустрэчы…

Калун. Не радуйся, пашкадуеш. (Вымае з кішэні канверт.) Людзі пра цябе такое ведаюць, што…

Іван. Новы данос?

Калун. Сігнал знізу. На гэты раз у адным экземпляры, таму, даруй, у рукі не дам, але са зместам пазнаёмлю. (Выпівае і налівае зноў.) Сігналізуюць грамадзяне, што жывеш ты тут, панімаеш, у радзіцеля, а казённую кватэрку ў горадзе пляменніку ў арэнду здаеш. Будзеш апраўдвацца, што свежае паветра любіш. Канечне!.. Кандыдацкую дысертацыю табе ўсім раёнам збіралі, а абараніўся ты адзін. Таксама будзеш пярэчыць… Выгаднага генеральнага дырэктара падшукваеш, а на Хазяінава бочкі коціш. Гэты факт ва ўсіх на віду… Паніку сярод насельніцтва сееш, што ў раёне нібыта жыць небяспечна. Пярэч. Абараняйся. Даказвай адваротнае.

Іван. Абавязак даказвання віны ляжыць на абвінаваўцы.

Калун. І спытацца ў мяне нічога не хочаш?