Стэфанія

...Ціхі і роўны дзень без сонца, канец жніўня, і падыходзіш да знаёмага цёмна-чырвонага цаглянага дома, каля якога месяц назад развітваўся з ёю, ад’язджаючы ў другі горад, — а яна стаіць на балконе з сяброўкай, бачыць цябе і, знерухомеўшы, не верыць сваім вачам — няўжо тэатр, а разам з ім і ты, ўжо вярнуліся з далёкага чужога горада? Але ты ў блазенскім прыступе дурнога, самалюбна-пераможнага задавальйення робіш выгляд, быццам і не глядзіш на балкон, — і ўсё гэта толькі і існуе для цябе ў той момант, больш абсалютна нічога.

Бо хіба ж калі думалася ўсур’ёз у тыя гады пра іншае жыццё іншых людзей, што ішло ў адзін час з тваім ці раней? Напрыклад, пра тое, што панішчыла вайна, — вось яно, можна ў кіно разглядаць колькі пажадаеш: мужчыны ў трохі смешнаватых шырокіх штанах трубамі, у пакамечаных, вузкіх у плячах пінжаках — а ўсё твары прыгожыя або са сваім, асаблівым нейкім выразам, — і жанчыны, жанчыны, з іхнім заўсёдным спадзяваннем на шчасце ў вачах, з іх позіркамі, рухамі рук, імгненнямі іхніх адвечных і бясконцых размоў... Тое жыццё — вось мільганула яно, блізкае і зразумелае, у нейкіх кадрах — пра што, пра каго?.. Мужчына ў чорным касцюме і капелюшы катаецца сонечным днём на каньках, смяецца, а жанчына глядзщь на яго, усміхаецца, і абодва ўпэўнены, што так будзе і заўсёды. Але ён загіне. Дзе і калі? У Іспаніі — ці ўжо пасля яе, у канцы трыццатых?.. Але ён загіне.

31

— Я прачытала ў «ЛіМе» ліст беларускага паэта Масея Сяднёва і скажу табе, што ён мае рацыю: толькі гісторыяй ніякае нацыянальнае адраджэнне, мабыць, не здолее ў поўнай меры выканаць сваёй задачы. Задача гэта гістарычная, а калі так, выконваць яе трэба, пільна ўглядаючыся ў мінулае, вывучаючы яго, абапіраючыся на лепшае ў ім, — але адначасова працуючы найперш у сучаснасці. Бо менавіта тут захоўваецца і так цесна гуртуецца ўсё тое, што проста не дае нам жыць, як усе людзі ў нармальным свеце.

— Сяднёў, памятаеш, выступаў з вашай сцэны ў цябе на юбілеі.

— Ён тады ці не першы раз прыязджаў сюды, на радзіму. Цікава, гэта прозвішча ці псеўданім, — ты ўслухайся: навідавоку нешта сумна-іранічнае і горкае, ён жа сядзеў, напэўна, — Сяднёў? А як жа было жыць тут, «у нас», нешта рабіць, мець у сабе хоць каліва нейкай адметнасці — і не сядзець? Ён зараз у Амерыцы жыве, як і Арсеннева?

— Так.

«Так», — кажу я і бачу, як пахмурным майскім днём аўтобус з людзьмі, з якімі я апынуўся ў Нью-Йорку, павольна плыве па Сэнтрал Парк-авеню ў Манхэтане. Сеецца дробны, нібы восеньскі, дождж. Жанчына, мясцовая жыхарка, кажа: «А вось злева, бачыце, — шэры дом? «Дакота» завецца. Тут Джон Ленан жыў. Вось дзверы пад’езда, ля якіх яго забілі». I я ўглядаюся ў муры цёмна-шэрага, цяжкога гмаху — не ў бясконца высокі і стромкі, як вертыкальна пастаўлены гулівераў пенал са схаваным у хмарах верхнім краем, а ў будыніну з адмысловым фасадным рэльефам, трохі змрачнаватым, але нагадваючым нешта вядомае і як бы абжытае, штосьці з гарадскога «мадэрна» 30-ых гадоў.

Я ўглядаюся ў масіўныя дзверы з фігурнай цьмяна-залацістай ручкай, у шэры асфальт там, дзе ўпаў Ленан, гэты нядаўні сімвал, кумір і рэлігія маладых людзей свету, нашых дзяцей, тады школьных вучняў, — о, так: «Yesterday» — і прыгадваю, што яго забойца, як пісалі, чакаючы сваю ахвяру, стаяў тут, ля ўваходу, чытаючы «Па-над безданню ў жыце» Сэлінджэра — яшчэ аднаго сусветнага куміра і сімвала — ужо і нашага, бацькоў, маладога часу. А жанчына ў аўтобусе кажа: «У гэтым доме жыў і Рудольф Нурыеў, былая зорка савецкага балета». I пасля паўзы дадае, нібы самой сабе: «Што б там ні было, вы для многіх амерыканцаў — найперш людзі краіны мастацтва, паэзіі...»

I зараз, калі згадваецца гэта, то думаецца, што ўсё, хай сабе самае далёкае адно ад аднаго ў жыцці, але пачутае, бачанае і нават трызненае, нечым у рэшце рэшт набліжаецца, злучаецца — рана ці позна, толькі не заўсёды гэта прыкмячаецца і застаецца ў думках. Нездарма ж людзі кажуць, што свет цесны.

А хіба не так, хіба ён сапраўды не цесны, калі самым першым з аднойчы ўбачанага праз вакно нью-йоркскага гатэля «Скайлайн» на 10-ай авеню было менавіта тое, што паўставала ва ўяўленні, — і як жа сталася, што так дакладна? — яшчэ з дзяцінства, з прачытанага ў кніжцы з незразумелай тады назвай «42-ая паралель» нейкага невядомага Дос Пасаса. Так, гэта яшчэ тады я ўбачыў тое, што і аказалася перад вачыма, калі я рассунуў што­ры на вакне свайго пакоя ў Нью-Йорку: нізкае святло хмарнага дня, дождж, мокрыя блішчастыя легкавікі, зялёны светафор і невялічкія крамкі ў квартале цёмна-чырвонай цэглы, ірдзяныя ў шэрым надвячорку неонавыя надпісы, маленькі рэстаранчык на рагу з выходзячымі адтуль маракамі. Не зважаючы на дождж, яны няспешліва, са смехам, штосьці паказваючы адзін аднаму на мігах, ідуць праз вуліцу перад спыненымі, быццам спецыяльна для іх, машынамі...