Святыя грэшнікі

"А можа, няварта ламаць галаву, чаму і дзе я знаходжуся зараз, у гэта самае імгненне: на дарозе ў камфартабельнай машыне або ў акіяне на кволым плоціку, на фешэнебельным курорце або ў захудалай, правінцыяльнай турме? Нехта з вучоных сказаў, што калі б прырода "выбрала" крыху іншую паслядоўнасць лічбаў, дык свет быў бы зусім другім. Не выключана, што чалавека наогул не было б і не было б каму пазнаваць Сусвет. О, гэтая выпадковасць не ўсвядомленых яшчэ заканамернасцей ад чатырох тыпаў фундаментальных узаемадзеянняў у Сусвеце да пяці рэцэптараў, якімі чалавек пазнае свет такім, якім ён, можа, і не існуе ў сапраўднасці! Відаць, сэнс заключаецца ў тым, каб чалавек асэнсоўваў яго ўсюды, куды ні трапіў бы на сваім жыццёвым шляху".

Думка гэтая супакоіла і адцягнула Богшаву ўвагу ад другараднага. Зрэшты, пакуль што ён не мог выдзеліць тое галоўнае, на што павінен скіраваць сваю ўвагу.

— Прызнаюся, я зусім не здагадваўся, што ў труне ляжыць Усяслаў Полацкі, — прызнаўся Богша. — Ды і на пахаванне я трапіў выпадкова...

— Яго будуць хаваць не тут, у Полацку, а на Суі, — зашаптаў Баян. — I не па царкоўнаму абраду, па ста­рому...

— I ты прымчаўся, каб спець мёртваму славу, як спяваў некалі славу Яраславічам, калі яны разграмілі Уся­слава на снезе Нямігі? — Богша не стрымаўся, каб не ўпікнуць Баяна за ягоную беспрынцыповасць.

— Пра што ты гаворыш, няшчасны? — абурыўся Баян. — Пра якое паражэнне Усяслава на Нямізе?.. Ля ягонай труны ты ганьбіш вялікага воіна, чалавека і пакутніка, абылганага нядобразычліўцамі. I не славу я прымчаўся пець, а слухаць вялікі плач найвялікшай плакальшчыцы Рагнеды, сястры Усяслава і жрыцы-вяшчунні суйскага храма...

— Але ж прызнайся, што ты спяваў славу Яраславічам пасля Нямігскай бітвы, — не адставаў ад Баяна Богша.

— Спяваў, — прызнаўся Баян. — Як лёгка мы дакараем другіх, а пасля самі, стаўшы на іх месца, робім горшае і не чырванеем нават... А знаеш, Богша, з якіх слоў я пачаў славу Яраславічам пасля Нямігскай бітвы?.. "На Немизе снопы стелют головами, молотят чепи харалужными, на тоце живот кладут, веют душу от те­ла. Немизи кровави брезе не бологом бяхуть посеяни, посеяни костьми руских сынов..." Во з чаго я пачау сла­ву Яраславічам.

— Гэта сказаў аўтар "Слова аб палку Ігаравым", — запярэчыў Богша.

— Гэта сказаў я. Толькі я мог сказаць такое, — узлаваўся Баян. — Я сам бачыў, як клаліся галовы воінаў на белым снезе. Я бачыў, як чырванелі ад крыві берагі Нямігі. Я стаяў на крутым беразе ракі і глядзеў на тую страшную бітву. Вось тады я, напэўна, упершыню падумаў, што не славу князям мне спяваць трэба, а плачам, раздзіраць іхнія сэрцы. Тады і пачала адступаць ад мяне маладосць безразважлівасці...

— А пасля, як Усяслава садзілі на княжацкі стол у Кіеве, хіба не ты спяваў славу Усяславу?..

— Ну, я... I не адзін я ўскладаў надзеі на Усяслава. Хіба ўпершыню такое, калі думаеш: нарэшце прыйшоў той князь, які ўстановіць на зямлі мір, парадак і справядлівасць?..

— Твае славы князям зрабілі дужа вялікі ўплыў на песняроў усіх княстваў, — нагадаў Богша.

— Што мне былая слава мая? Хіба я вазьму яе з сабой у магілу?..

— Ты застаўся ў памяці, — сказаў Богша.

— Маё імя — як водгулле чыесьці другой славы, — не пагадзіўся Баян, і Лазар Богша падзівіўся, як ён блізка ад ісціны.

У царкве раздаліся ледзь чутныя крокі.

3 прытвора да дамавіны лёгкай хадою ішла жанчы­на ў доўгай накідцы з гарнастаяў, пад якой відаць быў белы каптан.

4

3 прытвора да дамавіны лёгкай хадою ішла жанчы­на ў доўгай накідцы з гарнастаяў, пад якой відаць быў белы каптан.

Дзве дзяўчыны падтрымлівалі краі накідкі.

— Рагнеда, — шапнуў Баян. — Сястра Усяславава.

Богша выйшаў з-за калоны. ён бачыў, як наструніліся людзі, як загарэліся любоўю і адданасцю іхнія во­чы. I толькі ў сыноў Усяслава і іхніх жонак прамільгнуў у вачах страх, а можа, разгубленасць. Не ва ўсіх...

Не дайшоўшы крокаў трох да дамавіны, Рагнеда выпрастала з-пад накідкі рукі, узняла ўгору. У адной яна трымала чорнага пеўня, у другой — каменны нож.

Лазара Богшу ўразіў твар Рагнеды — адухоўлены і прасветлены, нібы яна стаяла не перад нябожчыкам, а перад нованароджаным.

Яна роспачна крыкнула і ў тое ж імгненне няўлоўным, прызвычаеным, нават прыгожым рухам рукі адсекла галаву пеўню, акрапіла ягонай крывёю белую покрыўку на нябожчыку.

Богша здрыгануўся. Абрад гэты здаўся яму дзікунскім і бязглуздым.

Яна ж кінула пеўня пад дамавіну, сашчапіла рукі, узняла іх над галавой і колькі часу стаяла так у маўклівай задуменнасці.

— Зараз ты пачуеш такое, — зашаптаў Баян і ад асалоды, якую чакаў, заплюшчыў вочы. — I плач, i сла­ву, і праклён, i клятву, і найвышэйшую любоў — песню ўсіх песняў.

У царкве панавала пругкая цішыня. Чулася толькі патрэскванне свечак. У Лазара Богшы чамусьці моцна білася сэрца.