Святыя грэшнікі

— Я прайдуся па горадзе, — сказаў ён Долю, знарок называючы мястэчка горадам, бо Рафаіл Міхайлавіч не любіў, калі іхні гарадок называлі мястэчкам.

Богшу здавалася, варта яму заглыбіцца ў местачкавыя вуліцы, як непрыемныя думкі адступяцца, а ім завалодае памяць пра даўнія, але такія прывабныя дні кахання.

Аж не!

Панылы местачковы пейзаж нагнаў на яго такую маркоту, а гарадскія вуліцы, нечым падобныя адна на другую, такое гнятлівае, тупое раздражненне, што ён гатовы быў вярнуцца на могілкі і да самага вечара падзяляць з Долем няўцешны смутак. Ды раптам, як на ратунак, Богша прыгадаў зарачанскае раздолле і тут жа пайшоў да ракі.

Тады, у вясну іхняга дзіўнага кахання, якое больш нагадвала непрымірымае проціборства дзвюх варожых сіл, яны з Любай кожны вечар садзіліся ў лодку, плылі да таго берага і ледзь не да раніцы хадзілі па зарачанскіх паплавах і лукавінах, высвятляючы свае ўзаемаадносіны.

Цяпер тыя вандроўкі ўяўляліся ці не ў ружовым ту­мане згадак — суцэльнае хараство і суладнасць закаханых душ. Таму, мусіць, думалася, што зарачанскае раз­долле пад покрывам снегу выглядае зараз не проста прыгожа, а велічна. Але тое, што ён убачыў з крутога берага ракі, засмуціла яго.

Пасля нядоўгай адлігі, але з дажджамі і туманамі, снег прыпаў да зямлі, пабурэў і ўжо выглядаў не прывабным бялюткім пухавіком, а затаптанай, у дзірках, дзяругай, праз якую клоччам тырчэла леташняя трава.

Яму расхацелася хадзіць па поплаве, але і вяртацца назад не было як. Ён спусціўся па кручы на лёд ракі, пайшоў разбітым зімнікам да лесу, што зелянеў на даляглядзе — кіламетраў за чатыры.

Здаля лес выглядаў дасканалай акварэллю ў белай аздобе. Хацелася любавацца ім не на адлегласці, а зблізку. Але, калі Богша падышоў бліжэй, лес аказаўся няўтульным і брудным.

Богша, расчараваны ім, пайшоў дамоў з прыкрым адчуваннем, што згубіў навекі нешта дарагое.

Пакуль ён ішоў да мястэчка, кароткі зімовы дзень незаўважна растварыўся ў вечаровых прыцемках, дужа ціхіх, шэрых і няўтульных.

Рафаіл Міхайлавіч паліў пакаёвую печ, седзячы на ўслончыку перад топкай. Ён быў задумлівы больш як звычайна — нават не азірнуўся, калі Богша, заходзячы ў кватэру, грукнуў дзвярыма.

Лазар Богша прысеў на крэсла побач з Долем, каб палюбавацца полымем у грубцы. Было прыемна адчувадь, як агонь лашчыць твар і па ўсім целе разыходзіцца пяшчотная цеплыня. За адзін дзень такога хараства можна было б ахвяраваць двума днямі ўсяленскага суму.

Яны сядзелі моўчкі, цярпліва і доўга. Стары гадзіннік, што нячутна пагойдваў маятнікам, сіпата прабіў два разы, адлічыўшы палову і поўную гадзіну.

— Я паеду дамоў заўтра раніцай, — сказаў Богша, нібы разважаючы ўголас. — Было б найлепш, каб і вы паехалі са мной. Можа, не зараз, крыху пазней... Тут вас чакае адзінота...

— Я не адзінокі, — азваўся Доля. — У мяне музей...

Лазар Богша ўсміхнуўся.

— Я кажу пра людзей...

— Людзьмі я таксама не абдзелены, — запярэчыў Доля.

— Вам было б добра ў нас... А на гэтыя музейныя рэчы знойдзецца гаспадар...

— Будзем вячэраць, — прапанаваў Доля.

Яны сядзелі за сталом у суровай маўклівасці. Лазар Богша незаўважна назіраў за Долем. Пры электрычным асвятленні той выглядаў блага: некалі крамяныя, са здаровай пунсовасцю шчокі адрузлі, пабляклі, і цяпер на іх выразна выступалі склератычныя капіляры — барвова-сіняватая сетачка жылак пад жаўтлявай маршчыністай скурай; згаслі і Долевы вочы, прыкрыліся падпухлымі павекамі пад рэдзенькімі вейкамі; ды і ўся Долева пастава, калісьці стройная, згорбілася, сціснулася, як высушаны грыб.

"Сапраўды, куды яму ехаць, — падумаў Богша, і ад спачувальнай думкі кальнула ў сэрца. — Няхай дажывае астатнія дні тут, а мы з Любай паможам, не забудзем..."

Пад уладай моцнага пачуцця, што нахлынула знянацку, Богша шчыра верыў, што так яно і будзе, што яны з Любай абавязкова паклапоцяцца пра адзінокага старога, хоць, папраўдзе, не ўяўляў, як яны будуць клапаціцца.

— Калі вам спатрэбяцца грошы, дык вы не саромецеся... Я зараз багаты, — пахваліўся Богша.

— Мне многа не трэба, — адказаў Доля. — Спажывайце самі. Вы — маладыя...

Лазар Богша ўсім нутром адчуваў, што гаворка гэтая вымушаная, з брыдкім душком няшчырасці, якая хаваецца за словамі спачування. Мабыць, тое ж адчуваў і Доля. Але абодва яны не маглі пераступіць бар’ер, узведзены імі яшчэ ў часе першага спаткання. Потым, кожны раз, калі яны сустракаліся, бар’ер гэты толькі вырастаў, як нарастае наледзь ля калодзежа, з якога часта бяруць ваду.

— Я, бадай, лягу спаць, — сказаў Богша.

Доля падхапіўся, каб паслаць ложак. Той самы, на якім ляжала Соф’я Ігнатаўна. Лазара Богшу аж страсянула, што павінен спаць на гэтым ложку, але ён не адважыўся папрасіць, каб Рафаіл Міхайлавіч паслаў яму дзе-небудзь яшчэ.

— Дык вы ўсё ж заўтра едзеце? — спытаўся Доля, нібы толькі цяпер зразумеўшы сэнс сказаных Богшам слоў.

— Праца, нічога не паробіш, — адказаў Богша.

— Я хацеў што-кольвечы паказаць вам... Можа, прачыталі б...

Перспектыва гэтая — чытаць нейкую Долеву пісаніну — прыйшлася Богшу не даспадобы. Але сёння яму не хацелася адмаўляць Долю ні ў чым. I ўсё ж ён не стрымаўся, каб не пакпіць: