Святыя грэшнікі

— Пахудзеў ты, — сказала маці, — і на бацьку стаў падобны, царства яму нябеснае. Думала, не дачакаюся цябе: пішаш, прыеду, і не едзеш. А ў Івана трэцяя дачка нарадзілася, Дашай назвалі, як мяне. На нiшто, Лазарка, сыходзіць богшаўскі род...

Ён зразумеў яе далікатны папрок.

— Мама, во гэта мая жонка, Каця...

Маці не спяшаючыся падышла да Каці, выцерла ражком хусткі сухія, бяскроўныя вусны.

— Дай жа я цябе пацалую, — сказала яна.

Цюка першай пацалавала свякруху. Маці, ні слова не сказаўшы, павярнулася, пайшла ў хату. Нават Лазар разгубіўся ад матчынага ўчынку.

— Пайшлі, — сказаў ён жонцы і Радзівону, прапусціў іх наперад.

Самому яму ўсё нешта карцела азірнуцца, быццам яго нехта тузаў за каўнер. У весніцах ён не стрымаўся, павярнуўся і тут жа сустрэўся з самотнымі Домнінымі вачамі. Цяпер ён успомніў, што забыўся падзякаваць Домне за тое, што прывезла яго дамоў, і. нялоўка, быц­цам падаваў міласціну, працягнуў ёй руку:

— Дзякуй табе, што падвезла нас...

— Авой, работы той, усё роўна сюды ехала, — на Домніным твары выступіла сарамлівая пунсовасць. — Во так, Васільевіч, і жывём...

Лазару падалося, што Домна папракнула яго: яна дачакалася яго, а, выходзіць, дарэмна.

"Але ж я не абяцаў ёй, — няшчыра падумаў Лазар і засаромеўся сваёй няшчырасці. — А хоць не абяцаў. Даваў падставу спадзявадда. Ну і што? Я — шчаслівы, яна — не. Значыць, я вінаваты. Шчаслівыя заўсёды вінаваты, бо яны шчаслівыя. Але ўжо нічога не паробіш. Я кахаю Цюку..."

— Усё мінаецца, Домна, — сказаў ён. — Былое не вяртаецца...

— Былое не забываецца, — сказала Домна. — А ці доўга ты прабудзеш тут?

Лазар зразумеў, што Домна спытала не так сабе.

— Дні тры, не болей, — адказаў Лазар і раптам зразумеў, чаму Домна пацікавілася, колькі дзён ён бу­дзе гасцяваць. — Але я хутка прыеду на Сую здымаць фільм, і мы яшчэ пабачымся...

— Усяго табе добрага, Лазар, — з непрадбачанай цеплынёй развіталася Домна.

"Ну вось, я зноў абнадзеіў яе, — падумаў Богша. — Навошта? У мяне ж няма да яе ніякіх пачуццяў. Адно жаласць і шкадаванне, ды яшчэ адчуванне сваёй віны, хоць яе і не было".

Калі Лазар зайшоў у хату, маці стаяла, нізка сагнуўшыся над куфэркам. Усё вечка куфра спадыспаду стракацела каляровымі малюнкамі. Лазар ахапіў іх ад­ным кароткім позіркам, нібы высветліў промнем пражэктара з даўніны гадоў. Некалі ён мог прастойваць пе­рад вечкам куфэрка, як на маленні; таямнічы дзівосны свет малюнкаў бударажыў ягонае ўяўленне нават больш за казкі Шахеразады, якія ён прачытаў дужа рана і якія вельмі ўразілі яго. I цяпер напачатку ён убачыў іх тымі, дзіцячымі вачамі; потым промень пражэктара патухнуў, і ўжо дарослы позірк зблізку і звысоку адзначыў парфумную стракатасць і прытарную саладжавасць малюнкаў. Вадаспад Іматра з прыгожай постаццю жанчыны ў вуалетцы на пярэднім плане нагадаў этыкетку з таннага мыла, а аперэтачная пара — вокладку замежнага часопіса, бачанага ў Кірылы Лыкавязава, які часта бываў на міжнародных кінафестывалях.

Лазар адышоўся, каб не трывожыць сябе: дзяцінства сплыло — новыя ўяўленні валодалі ім.

3-пад сувояў палатна, посцілак і вышываных ручнікоў маці дастала драўляную, адпаліраваную рукамі і часам скрыначку, зробленую з бярозы-чачоткі. Лазар ніколі не бачыў гэтай скрыначкі.

— Зберагла во, — з нечуванай суровасцю сказала яна, павярнуўшыся тварам да Каці. — Знаю, вы, маладыя, не прызнаеце цяпер ні чорта, ні бога. Але ж то не боскае — чалавечае бласлаўленне. Мяне мая свякруха бласлаўляла, я — цябе, а ты — сваю малодшую нявестку блаславіш. Так яно і пойдзе з роду ў род.

Маці ўрачыста адкінула вечка скрыначкі, выцягнула з яе пазелянелы ланцужок, на якім вісеў васьміканцовы крыж. Лазар не паверыў сваім вачам, але несумненна то была мініяцюрная копія крыжа полацкага майстра Лазара Богшы, зробленая ім для князёўны Прад­славы.

Калісьці настаўнік гісторыі, які прывіў Лазару Бог­шу любоў да мінулага, казаў, што з ефрасіньеўскага крыжа не рабілі крыжоў нацельных. А выходзіць, рабілі.

Тым часам маці надзела ланцужок на Каціну шыю.

— Дзякуй, мама, — аж са слязамі на вачах сказала Каця і тройчы пацалавала маці.

— Вазьмі і скрыначку, — сказала мацІ. — Крыж гэ­ты не нацельны. Ён павінен ляжаць у хаце, і яго нель­га выносіць з яе. Так мне мая свякруха наказвала, а ёй яе свякруха.

— Але ж у нас няма свайго дома. Дзе ж мне трымаць гэты крыж? — з наіўнай прастатой спытала Каця.

— Насі скрыначку з сабой, — параіла маці.

Цяпер Лазар адважыўся бліжэй разгледзець крыж. Ён паклаў яго на далонь. Крыж быў металічны, цяжкаваты, можа, латунны. Той, богшаўскі, крыж Лазар бачыў толькі на фатаграфіі, але яна ўрэзалася яму ў памяць. Сапраўды крыжы былі вельмі падобныя. I на тым крыжы і на гэтым — сіметрычна размешчаны іконкі свя­тых, а між імі яшчэ два крыжы: уверсе чатырохканцовы, усярэдзіне шасціканцовы. Лазар перавярнуў крыж. На адваротным баку можна было разгледзець малюнак святога, але надпісу пад ім не было.

— Мама, — звярнуўся Лазар да маці, — гэты крыж вельмі падобны на крыж Ефрасінні Полацкай, які зрабіў для яе мой цёзка Лазар Богша. Можа, мы якія нашчадкі таго Богшы?