Святыя грэшнікі

Гэта было жахліва: стаяць перад чалавекам, які тыцкаецца табе ў жывот, як галоднае цялё ў вымя, каб наталіць голад, каб не памерці. Але якраз гэтая жахлівасць вярнула Богшу з доўгай адсутнасці, дзе ўсё ж заставалася кволенькаія надзея на нейкі цуд. Цяпер ён зразумеў, што цуда няма і не магло быць. Цуды можна рабіць у кіно. У жыцці ж уладарыць запраграмаваная непазбежнасць.

Пра гэта падумалася нават з палёгкай, як катаржаніну, што нарэшце дабраўся да месца катаргі.

Богшу захацелася ўзяць Кірылу за чуб, каб адвесці ягоную галаву ад сябе. Але той сам адхінуўся, закінуў твар угору, як на малітве.

— Хочаш — забі мяне, — сказаў ён трагічным гола­сам, як акцёр у ролі Атэлы.

Кірыла ўзняў угору рукі.

— Давай без тэатральных эфектаў, — занадта спакойна сказаў Лазар Богша. — Як ты ўгробіў Цюку?

Кірыла адразу ж узняўся з каленяў, бадай, механічна абабіў са штанін пясок.

— Лазар, клянуся самым дарагім мне, я не хацеў, але яна пачала настойваць, каб зрабілі яшчэ адзін дубль. Ты ж помніш той эпізод? Ты сам яго запісаў. Калі карнікі паляць вёску, а яна выскоквае ў акно, ужо ахопленае полымем.

Перад вачамі Лазара Богшы міжвольна мільгануў кадр: яркае пякельнае полымя, уся ў агні хата і Цюка, якая ў апошняе імгненне выкульваецца з акна. Якая жахлівая смерць!

Ён узяў Кірылу за штрыфлі замшавай курткі, прыўзняў над зямлёй, каб потым кінуць, разбіць удрузг. Ла­зару здавалася, што ён высока над сабой падняў Кірылу, але, калі ён апошнім намаганнем розуму стрымаў сябе, каб не штурхнуць Кірылу ў бездань, а паставіць на зямлю, той нават не варухнуўся. Няйначай, зразумеўшы, што крызіс прамінуў, Кірыла абцягнуў куртку, дастаў з кішэні пачак "Казбеку".

— Закуры, Лазар.

— Пайшоў ты...

— Лазар, я перад табой нявінны. Дарэмна ты думаеш, што вінаваты адзін я. Цюка была як апантаная. Яна іграла так, нібы фільм ставіў ты. Ды так яно і бы­ло. Ты ж яшчэ не ведаеш, што ў цітрах было вырашана ставіць тваё прозвішча.

Кірыла ішоў поруч, аддана зазіраючы Лазару ў во­чы, як сабака, што не ўсцярог гаспадарскае дабро. Ён усё гаварыў і гаварыў; змоўк толькі тады, калі яны зайшлі ў прасторны студыйны вестыбюль, дзе на высокім пастаменце стаяла закрытая векам чырвоная труна ў вянках і асенніх кветках.

Перад імі раптам расступіўся прыціхлы натоўп. Ла­зар ужо адзін пайшоў па вузкім калідоры. Як у тумане, ён убачыў Цюкін партрэт з жалобнай стужкай — Цю­ка, як жывая, загадкава ўсміхалася яму: а вось і я, Лaззр...

Да яго адразу ж падышоў дырэктар. У дырэктара сутаргава крывіліся тоўстыя губы. Ён паціснуў Богша­ву руку, сказаў нейкія словы спачування і спагады. За ім пачалі падыходзіць і члены пахавальнай камісіі. Бог­ша зноў занурыўся ў сябе, адключыўся ад навакольнага свету.

Яго не пераставала мучыць неадчэпная думка: чаму лёс распарадзіўся, каб у астатні час ён не змог пабачыць Цюкі, няхай сабе і не жывою. Агонь спапяліў апошняе яго права зірнуць ёй у твар. Ім авалодала вар’яцкая думка: раз ён не мае магчымасці бачыць Цюку, дык і рабіць яму няма чаго. Ён падышоў да сцяны, зняў Цюкін партрэт з жалобнай стужкай, панёс перад сабой на выхад. I зноў перад ім утварыўся вузкі калідор, у кан­цы якога стаяў маўклівы і суровы Карней Карнеевіч Кладачка. Карней Карнеевіч дачакаўся Богшу, асцярожна вызваліў з ягоных рук Цюкін партрэт, перадаў камусьці, хто стаяў непадалёк, а сам абняў Богшу за плечы. Так яны і выйшлі на двор, у сквер, пад каштаны.

— Табе ўсё ж трэба пабываць на могілках, — сказаў Кладачка.

— Я не хачу хаваць яе, — вяртаючыся з забыцця, сказаў Лазар Богша. — Усё разумею і не магу пагадзіцца. Ці, можа, ты скажаш, што злыя заканамернасці лёсу непазбежны? Усё ж вяло да гэтай трагічнай недарэчнасці. Ты скажы мне, дзе мая віна?

— Табе належыць закончыць фільм, — сказаў Кла­дачка. — Пра гэта ўжо ішла гаворка. Усё праходзіць — гора таксама. Вось аклемаешся і закончыш карціну.

— Без Цюкі?

— Яна адзнялася, — сказаў Кладачка, нібы Цюка зрабіла сваю справу і паехала дамоў. — То была апошняя здымка. А карціна павінна выйсці. Іначай навошта яна спаліла сябе...

— Як ты можаш?.. Божа, якія мы, кіношнікі, жорсткія!

— Магу, — упарта сказаў Кладачка. — Мне вось пагражае турма. А я пра карціну думаю. Пасля нас нешта павінна застацца, іначай якія мы з табой мастакі. I не глядзі на мяне так. Думаеш, што дырэктар карціны толькі адміністратар? Не, Лазар, і я мастак. Можа, не­дзе я атрымліваў бы большую зарплату і жыў бы спакайней. Ды не! Мастак сядзіць ува мне...

Лазара Богшу, аднак, уразіла не гэтае прызнанне Кладачкі — Богша ніколі не сумняваўся, што кожны кіношнік у душы мастак, — ён толькі цяпер з усёй яскравасцю ўразумеў, што за смерць Цюкі панясуць пакаранне. Значыць, смерць яе будзе адпомшчана. Вось чаго ён прагнуў увесь гэты час!

"Так яму і трэба, — падумаў ён пра Кірылу Лыка­вязава. — Так яму і трэба. Хай засудзяць яго, і хай ён падохне ў турме. Але за што караць Карнея Карнеевіча?"