Святыя грэшнікі

Пытанне гэта прагучала як раскаянне за сваю папярэднюю думку, бо раптам успомніў словы Кірыла Лы­кавязава: "Ты ж помніш той эпізод, ты сам яго запісаў". Ён жахнуўся ад таго, што мог апынуцца на месцы Кірылы Лыкавязава, калі б яго не адхілілі ад работы. Мог, бо ён тады з нечалавечай апантанасцю запісваў гэты эпізод, быццам падсвядома рыхтаваў Цюкіну смерць. Ён жа ўжо тады ва ўсіх дэталях бачыў гэты пракляты эпізод: Цюка выскоквае з акна, паўзе, а за ёю, на яе падае ахопленая полымем страха хаты. Няўжо ён сам асудзіў Цюку на смерць?..

— Карней Карнеевіч, за што ж вас судзіць? Судзіць трэба мяне.

— Чалавека ж загубілі, — спакойна, як пра нешта назаўсёды вырашанае, сказаў Кладачка.

***

Следчы цярпліва слухаў Богшавы прызнанні. Ён сядзеў па той бок стала і з сумным выразам твару, які і не спрабаваў хаваць, глядзеў зморанымі вачамі на Бог­шу. Ён быў немалады, хоць яшчэ далёка не пенсійнага ўзросту — чалавек, які дзень пры дні страчаўся са злачынцамі і сведкамі. Яму, мабыць, абрыдла ягоная пра­ца, так, па крайняй меры, падумалася Богшу, і ён пастараўся як найхутчэй закончыць свой маналог, які зацягнуўся.

— Дык што вы хацелі? — страпянуўшыся, спытаў следчы.

Во табе і маеш! Хіба ён, Богша, гаварыў незразумела?

— Я хацеў давесці вам, што ў смерці маёй жонкі вінаваты я, а не Кірыла Лыкавязаў, бо я распрацоўваў рэжысёрскі сцэнарый, а ён толькі добрасумленна выконваў тое, што было запісана ў ім.

— Дужа добрасумленна выконваў, аж загінуў чала­век. Актрыса! Таленавітая актрыса! — нечакана ўсхвалявана загаварыў следчы. — Вы хоць гэта разумееце?

— Яна была мая жонка, — нагадаў Богша.

Следчы ці то з цікавасцю, ці то з падазронасцю спадылба глянуў на Богшу.

— Гэта мне вядома, — абыякавым голасам сказаў ён. — Але я ўсё роўна не разумею вас.

— Мне здаецца, — асцярожна падбіраючы словы, загаварыў Богша, — што няма саставу злачынства, каб прыцягваць да суда рэжысёра і дырэктара карціны. Так, здаецца, прынята гаварыць у вас? Калі хто і вінаваты, дык я. Ну і судзіце мяне, а сам сябе я асудзіў навекі.

Следчы скупа ўсміхнуўся.

— Састаў злачынства ёсць, — важка сказаў ён. — Мяне цікавіць другое: чаму вы так настойліва абараняеце людзей, якія ўсё ж вінаватыя ў смерці вашай жонкі?

— Яны мае калегі і сябры. Я добра ведаю іх. Гэта, спадзяюся, нямала. А потым вы не ўяўляеце, што такое сапраўдны кіношнік. Гэта чалавек, які павінен рызыкаваць, калі ён здымае мастацкі фільм, а не халодную ілюстрацыю да нечага. Без рызыкі не існуе мастацтва.

Пакуль Богша гаварыў, следчы сядзеў, абапершыся на рукі, што ляжалі на стале неяк вельмі па-хатняму. I вочы ў яго былі прыкрыты цяжкімі павекамі таксама па-хатняму. I ўсё ж ён выглядаў недаступным, таямнічым сфінксам. Лазар нечага пачаў баяцца яго.

— Ах, Лазар Васільевіч, Лазар Васільевіч, — ужо адкінуўшыся на спінку крэсла, выгукнуў следчы. — Вось вы нечага хадайнічаеце, просіце, калі я вас правільна зразумеў, каб і вас прыцягнуў да адказнасці, быццам я нічога пра вас не ведаю, быццам я не следства вёў, а бесклапотна бяседаваў за кубкам кавы. Я, Лазар Васільевіч, ведаю пра вас больш, чым вам здаецца. — Богша сцепануўся ад ягоных слоў. — I гавару я цяпер з вамі ўжо не як следчы, а як звычайны чалавек, нашмат старэйшы за вас і, даруйце, больш вопытны, які добра паспытаў жыцця.

Следчы ўстаў з-за стала, прайшоўся па пакоі, падкрэсліваючы гэтым, што ён і сапраўды строс з сябе афіцыйнасць.

— Я таксама паспытаў жыцця ўдосталь, — сказаў Богша, падазраючы, што следчы ставіць яму нейкую пастку, у якую трапіць не ён, Богша, а Кірыла і Кла­дачка. Тады выйдзе, што ён, Богша, замест таго каб памагчы ім, толькі нашкодзіў. — Чатыры ўцёкі з канцэнтрацыйных лагераў нешта важаць на шалях нашай вопытнасці. Некалі старшыня лагернага аінтыфашыісцкага камітэта сказаў, што я нарадзіўся ў кашулі...

— I пра гэта ведаю, — тактоўна перапыніў яго след­чы. — Вы вось выгароджваеце Лыкавязава. А ці ведаеце вы, што перад тым, як паслаць Кацярыну Ляўдак у агонь, Кірыла Мацвеевіч прымусіў яе выпіць шклянку гарэлкі? Для чаго?

Ён спыніўся перад Лазарам Богшам, як бы любуючыся ягонай разгубленасцю. Лазар Богша і сапраўды зніякавеў. Дык вось адкуль Цюкіна апантанасць. Але ён тут жа падумаў, што не дасць следчаму ўцягнуць яго ў сведкі супраць Кірылы.

— Бачыце, — з развагаю пачаў ён, — часам натуральнасць акцёра перад камерай, калі той знаходзіцца ў экстрэмальных умовах, вымагае такіх мер, якія недасведчанаму чалавеку здаюцца ледзь не злачьшнымі. А між тым, мне, напрыклад, захад Кірылы Лыкавязава ўяўляецца зусім зразумелым. Ён хацеў зняць на плёнку не страх жанчыны, якая выкідваецца з акна ў полымі пажару, а прагу да жыцця, рашучасць гераіні выбрацца з пекла, рашучасць, бадай, неўсвядомленую. Гарэлка ў гэтым выпадку здымала ў актрысы пабочную эмоцую — страх за сваё жыццё, які мог не быць пераадолены актрысай у складаных умовах здымак. Канечне, з пункту гледжання закона тут, магчыма, і не ўсё правільна, але з пункту гледжання мастацкай неабходнасці — заканамерна. Рызыка? Так. Але рызыка неабходная.