Святыя грэшнікі

— Ананімкі, якія вы атрымлівалі, не пашкодзілі ва­шым узаемаадносінам?

— Вы хіба ведаеце, хто іх пісаў? — з надзеяй спытаўся Лазар Богша:

— У мяне не было падстаў расследаваць гэтую спра­ву, — лішне шчыра сказаў следчы. Лазар Богша не паверыў яму. — Дарэчы, чаму вы тады не звярнуліся ў адпаведныя органы, каб знайшлі ананімшчыка?..

— Неяк не падумаў, што можна звярнуцца, — прызнаўся Богша. — А калі б і звярнуўся?..

— Лазар Васільевіч, — прапусціўшы міма вушэй Богшаў адказ, сказаў следчы, — я хачу супакоіць васнаконт Кірылы Мацвеевіча і Карнея Карнеевіча. Яны абодва падпадаюць пад амністыю. Прызнаюся, мне, як юрысту, шкада патрачаных дзён і намаганняў. А як ча­лавек я нават задаволены сабой. Я дакапаўся да мацерыка. Жадаю і вам, Лазар Васільевіч, з часам дакапацца да яго. Яшчэ жадаю вам поспехаў. Можа, калі ўспомніце ды і запросіце на прэм’еру...

Ён моцна паціснуў Богшаву руку.

"А ён ведае, хто пісаў ананімкі, — ідучы дамоў, падумаў Богша. — I таму пра мацярык, да якога дакапаўся, гаварыў невыпадкова..."

***

Лазар Богша закончыў той фільм — сваю былую мару, ледзь не поўнасцю зрэжысаваную і адзнятую Кірылам Лыкавязавым. Ён увесь час, пакуль манціраваў фільм, думаў пра Цюку. 3 болем глядзеў на яе экранна-жывую і ўжо мёртвую, у зачыненай наглуха труне. Часам ён не заўважаў экрана, адбіткаў на ім, у пакутах народжаных вобразаў, мантажнай з яе цеснатой і паўсюль раскіданымі плёнкамі. Потым ужо ў зале праглядаў, дзе апрача яго сядзелі аператар, мастак, кампазітар, другі рэжысёр, гукааператар, дырэктар карціны і рэдактар, ён як бы ўпершыню ўбачыў свой будучы фільм і быў уражаны тым, што ўбачыў.

Кірыла Лыкавязаў здымаў фільм, прытрымліваючыся рэжысёрскага сцэнарыя, як сляпы трымаецца плота, каб не ўпасці і не заблудзіць на ўласным агародзе. Можа, Кірыла пабойваўся Богшы, няхай сабе і адхіленага ад працы над фільмам, выкінутага за борт кінастудыі, але ж аўтара сцэнарыя і пачынальніка здымак. Лыкавязаў умеў быць асцярожным — наперадзе жыццё, і ці мала якія прыпаднясе яно сюрпрызы. А можа, ён паважаў Богшу, паважаў і ненавідзеў? Так, прынамсі, зда­валася самому Лазару. I ён памалу пераканаў сябе, што Кірыла паважае яго.

А гэта ўжо здымала хоць палову віны з Кірылы Лы­кавязава. У Кірылавай беражнасці да працы Богшы было нешта па-чалавечы прыстойнае, нават святое, якое не дае мастаку права перарабляць на свой капыл працу другога мастака. На такое здольны не ўсе — кіношнікі тым больш. Кіношнікам падабаюцца толькі свае творы, толькі свая манера. I тут ужо нічога не паробіш...

Лазар Богша нямала пабачыў людзей, якія самым бесцырымонным чынам лезлі ў працу сваіх калег, не спрабуючы зразумець іх мастакоўскі лад думак, навязвалі свае, дробязныя рашэнні, якія ім здаваліся значнымі, нават вялікімі, хоць на справе былі бяздарнымі штампамі. Лазар Богша ніяк не мог зразумець рэжысёраў, якія бралі чыйсьці твор і пачыналі перапрацоўваць яго на свой густ, найчасцей ператвараючы мастацкі твор у рамесніцкае практыкаванне на адвольную тэму. Богша да ўсяго быў пісьменнікам. Ён ведаў цану слова не толькі ў літаратуры, але і ў кіно, якую не ве­далі ці не хацелі ведаць рэжысёры, што перапісвалі сцэ­нарый непісьменнай, жабрачай мовай. Ён ужо даўно заўважыў, што чым больш бяздарны рэжысёр, тым мацней у яго жаданне перапісваць сцэнарый на свой капыл. На жаль, графаманства ўсёабдымнае, і змагацца з ім амаль немагчыма.

Кірыла адкрываўся перад ім новай якасцю, якую Богша дасюль не заўважаў. Але нешта так і церабіла яго, так і падбухторвала не паддавацца першаму ўражанню.

Калі на экране прамільгнулі апошнія кадры і ў зале загарэлася святло, Лазар Богша акінуў позіркам семярых удзельнікаў прагляду, зачапіўся вокам за рэдактара.

Вераніка Яшная сядзела перад ім у профіль. Богша бачыў адно яе вока — на белым фоне чорны авал рай­ка, у якім адбіваўся агеньчык бра. У адрозненне ад другіх рэжысёраў, якія цярпець не могуць рэдактараў і па-дурному канфліктуюць з імі, Богша на рэдактарах правяраў сябе, свой фільм, сваіх экранных герояў. Рэдактар быў для яго праявіцелем, які выяўляе здабыткі і хібы твора. Ён любіў рэдактараў жорсткіх, нават просталінейных, якія маглі памыляцца, памыляліся, але неслі з сабой свежы погляд. Вераніка Яшная была вось такім рэдактарам — чортам у спадніцы, якую большасць рэжысёраў ненавідзела.

Усе маўчалі, чакаючы нейкіх слоў ад Богшы.

— Ну, і што ты скажаш, Вераніка? — спытаўся ён троху абыякава, нібы яму было ўсё роўна, што скажа Яшная.

Вераніка павярнулася да яго ў тры чвэрці анфас. Цяпер агеньчык бра перавандраваў у правае вока.

— Мне здалося, вы хацелі сказаць нешта другое, — з заўсёднай сваёй замаруджанасцю сказала яна, — але вам штосьці перашкодзіла... Можа, я і памыляюся...

Яму хацелася крыкнуць: "Не, не памыляешся. Уцэліла ў самае яблычка". Але яго апярэдзіў аператар.

— Вечна ты лезеш з парадамі, — злосна накінуўся ён на рэдактара, мабыць, адчуўшы замах на фільм. — Што хацелі, тое і сказалі. Не больш і не менш...

— I я пра тое ж, — у голасе Веранікі пачулася ледзь улоўная іронія. — Не больш і не менш...