Святыя грэшнікі

Зоя ўдзячна паглядзела на яго, нібы ўзнагароджвала за падтрымку. Богшу падабалася, што Зоя прыўздымае яго перад мужам. Было прыемна адчуваць сваю перавагу і брыдка.

— Калі ты пакажаш мне фільм? — Кірыла зірнуў на Богшу халоднымі жорсткімі вачамі. — Я ўсё ж маю нейкія адносіны да яго...

— Я і сам паглядзеў яго толькі ўчора.

— Ён прынёс мне нямала турбот, — цягнуў нейкую сваю лінію Кірыла, яўна задзіраючыся на спрэчку. — Але і дапамог многае зразумець...

— Смерць часам дзейнічае на самыя непадатлівыя натуры, — не стрымаўся Богша, каб не падкалоць Кірылу.

— Хлопчыкі, не трэба, — Зоя, як на малітве, склала перад сабой далоні.

— Мы не будзем, — па-хлапчукоўску несур’ёзна паабяцаў Богша. — Мы пагаворым аб фільме. Ён наша дзіця... Дык што ён дапамог табе зразумець?..

— Я не даваў Зоі абяцання, а таму буду гаварыць тое, што хачу сказаць, і вы абое здагадваецеся, пра што я хачу гаварыць. Дык вось, следчы, які вёў справу аб смерці, — Кірыла запнуўся, мабыць, не ведаў, як яму трэба называць нябожчыцу: Цюкай, Кацяй ці яшчэ як... — аб смерці Кацярыны Платонаўны, дужа настойліва лез у галіну духоўнай дзейнасці чалавека, якая называецца кінематографам і ў якой ён разбіраецца прыблізна так, як баран у бібліі. Чорт бы іх пабраў, гэтых сучасных пінкертонаў, шэрлак холмсаў, фінбоў, мегрэ і іншых зарубежных і айчынных паляўнічых за душамі падазроных. Дастаеўскі ўсё ж меў рацыю: следчы заўсёды — паляўнічы за дзічынай. Мой следчы быў абсалютна ўпэўнены, што ён непераўзыйдзены паляўнічы, хоць усяляк адмаўляў гэта...

Богша разумеў, чаму Кірыла з такой злосцю і пагардай абрушыўся на следчага. Яму было непрыемна слу­хаць Кірылу.

— Ці не мог бы ты быць больш канкрэтны? — сказаў ён. — Мне не цікава слухаць пра следчага. Я хачу пачуць, што зразумеў ты...

Кірыла незадаволена пасоп носам, але спрачацца не стаў.

— Следчы ўсё дапытваўся, ці варта было рызыкаваць актрысе і калі варта, дык чаму і ў імя чаго? Вось тады я і задумаўся над ягоным гэтым надакучлівым пытаннем. У ім быў сэнс. Я ледзь не сказаў яму, што варта было рызыкаваць. Але мне не хацелася падводзіць цябе...

Было падобна, што Кірыла з вінаватага становіцца ў позу абвінаваўцы.

— Мяне?

— Пад следствам, на жаль, знаходзіўся я, — сказаў Кірыла з д’ябальскай усмешкай. — Ну, ды гаворка не пра гэта. Мы усе рызыкуем. Кожны па-свойму, і кожны ў імя сваіх ідэалаў. А ў імя чаго ты рызыкаваў сваёй жонкай?..

Богша прыгадаў, як Кірыла стаяў перад ім на каленях у дзень пахавання Цюкі. Цяпер ён зрабіў Богшу выклік. Хоча палічыцца за тую сваю слабасць? Ці, мо­жа, ёсць больш важкія прычыны?.. Богша быў надзіва спакойны.

— У імя праўды мастацтва, — таксама з выклікам сказаў ён, у другі раз беручы віну за Цюкіну смерць на сябе.

Першы раз ён узяў гэтую віну ў кабінеце следчага.

— Ха, насмяшыў!.. Твая праўда — ілюзія, ашуканства недасведчаных людзей. Несумленнае ашуканства, Бог­ша. На жаль, кінематограф пагруз у штучнай, выдуманай шматзначнасці, у гэтым спакойным і занудлівым разглядванні дэталей, ад якога патыхае першабытным сумам...

— Чаму несумленнае ашуканства? Хіба бывае сумленнае?..

— Бывае, — Кірыла грукнуў па стале кулаком, загадаў Зоі: — Прынясі віскі...

Зоя моўчкі паднялася, прынесла бутэльку віскі.

— Я не шкадую, — стала апраўдвацца яна. — Віскі трэба піць з содавай вадой або з газіроўкай. А содавай вады няма, газіроўкі таксама...

— Мы не з роду Цеханавецкіх, — Кірыла распараджаўся жонкай, як парабчанкай. I абражаў яе, як парабчанку. Сказаў і забыў, што сказаў. Звярнуўся да Богшы: — А таму несумленнае ашуканства, што ты дужа ўнікліва, з педантычнай скрупулёзнасцю імкнуўся выпісаць усе жахі вайны. Ты глядзеў на яе не з вяршыні будучай перамогі, а з анатамічкі. Табе, можа, і цікава, але навошта гэта мне?..

Папраўдзе, дык Богша разгубіўся. Ён маўчаў, вырачыўшы вочы, не знаходзячы слоў для абароны. ВельмІ ўсё было прымітыўна, непраўдападобна, а таму вельмі непрыступна для атакі.

— Так ужо і з анатамічкі?.. — разгублена прамармытаў ён.

Кірыла прапусціў міма вушэй ягоную спробу пярэчыць.

— Прызнаюся, калі мне даручылі здымаць твой гэ­ты фільм, я разгубіўся, бо твая канцэпцыя пярэчыла маёй.

— У цябе была канцэпцыя? — падкалоў яго Богша. На большае яго не хапіла.

— Хіба вайна толькі скапленне жахаў і няшчасцяў? — прадаўжаў Кірыла. — Хіба ў ёй няма нічога светлага і прыгожага? Напрыклад, рамантыкі, мужнасці, адчування абавязку? Хіба ў вайну былі адны пакуты, слёзы і роспач? Не было кахання, смеху, мар, надзей? Хіба не самыя лепшыя песні нарадзіліся ў вайну? Напачат­ку я думаў, ты памыляешся як мастак. Потым зразумеў, што не. Ты ішоў на гэта свядома. Ды каб жа толькі ты! I ўсім вам патрэбны жахі толькі дзеля таго, каб сцвердзіць сябе. Ты — кан’юнктуршчык, Богша. Ты су­праць вайны. Я таксама. Але мы па-рознаму ставімся да яе. Палохаючы людзей жахамі вайны, ты заплюшчваеш вочы на выраджэнне сытым жыццём. Во чаго трэ­ба баяцца.