Тартак (на белорусском языке)

Зноў у хаце закрычала мацi... Алёша быў падскочыў, стукнуўшыся галавой у шалёўку. Пачуў пасля, што крычаць у хаце ценкiм дзяркатым голасам, усё роўна як да iх прыйшла Панiха са сваiм малым i яно заходзiцца ў яе на руках. Было чуваць яшчэ, як гаворыць Наста, моцна, на ўсю хату, мусiць, нечага да мацi, пасля смяецца.

Яго зноў схапiла злосць на Насту: смяе-ецца...

Зноў зайшоўся нехта цененькiм голасам у хаце, голас аж пералiваўся, i гаварыла мацi. Ён адышоўся з-пад акна да плота, па якiм iшоў ад ракi кот. Кот усё нiяк не мог дайсцi да варыўнi: доўга нечага глядзеў на мяжу ў леташнюю траву, паклаўшы на жэрдку выгнуты хвост, што серп. Ля варыўнi яго, Алёшу, i знайшла Наста: падышла, не клiкаўшы, мусiць, праз акно сачыла за iм.

- Iдзi сюды, шашок... - Наста смяялася, папраўляючы на галаве хустку. У хаце аж двое жэўжыкаў... Бацян скiнуў. Iдзi, мацi звала. Авечка... Крывiцца яшчэ нечага на старую бабу... - Наста завярнулася i пайшла на двор.

Ён не стрываў, заплакаў, не ведаючы чаго, i пабег мяжой ля плота пад лог. Убачыў толькi, як скочыў з жэрдкi пад ногi кот, падняўшы дыбам на спiне поўсць, i над самай галавой закiгiкала кнiгаўка - заляцела ад ракi з логу на гарод.

...Ён не спаў усю ноч, не заснуў i ранiцай. Сонца свяцiла ў акно з двара, якраз на сцяну, дзе вiсела маленькае старое люстэрка, i яму, Алёшу, калола ў вочы што вострымi шпiлькамi, дастаючы аж на печы.

У галавах на лучыне кратаўся кот, пацягваўся, выставiўшы ўперад лапы, i Алёша падумаў, што кот варожыць на холад. Чуў пасля, як скрыпiць у хаце ля матчынага ложка калыска на новых лейцах - iх вiў нядаўна бацька, падвешаная да бярозавай жэрдкi, якая прывязана пасярэдзiне да бэлькi. Калыска старая; ля дзiрак, куды зацягнуты новыя лейцы, знаць чорныя плямы: некалi былi клапы, i iх выганялi агнём - лучынай.

Пасля цiха-цiха пачынала пець на ложку ля акна мацi, мусiць, каб не разбудзiць яго, Алёшу.

Люлi... люлi... люля-ясi...

Мацi пела паволi, цягнучы, як i кожны раз, калi садзiлася шыць на машыне цi абразаць на вячэру бульбу. Гэтак яна пела i калi жала ў Кур'янаўшчыне. Згiнаючыся, махала рукой, закладаючы серп, i пела.

Ён любiў, калi мацi пела. Толькi мацi кожны раз пела працяжныя песнi, i яму рабiлася нудна i хацелася плакаць.

Мацi цяпер пела ля акна, як дзе далёка на полi. Яму здалося, што цiха на дварэ i ў хаце; цiха ўсюды, толькi чуваць песня.

...Пабiлiся два Я-ясi.

За якую прычы-ыну?

За красную дзяўчы-ыну.

А дзе тая дзяўчы-ына?

Калода забi-iла.

А дзе тая кало-ода?

Чэрвi патачы-ылi.

А дзе тыя чэ-эрвi?

Куры паздзяўба-алi.

А дзе тыя ку-уры?

Каршуны падра-алi.

А дзе тыя каршу-уны?

За мора паляце-елi.

А дзе тое мо-ора?

Краскамi пара-асло...

Ён падняўся, апёршыся на локаць, убачыў, што мацi ляжыць на ложку, накрыўшыся па шыю. Вiдаць толькi з-пад пасцiлкi яе голая рука: мацi ўзялася за бераг калыскi. Зыбае пад песню, а сама глядзiць угару, некуды ў столь, закiнуўшы галаву.

А дзе тыя кра-аскi?

Дзевачкi парва-алi,

А дзе тыя дзе-еўкi?

Хлопцы замуж пабра-алi.

А дзе тыя хло-опцы?

На вайну забра-алi.

А дзе тая ва-айна?

Пасярод кучы...

Ехаў пан - растапта-аў...

Бег сабачка - пахлябта-аў...

Мацi доўга пасля маўчыць, гледзячы ў столь i не прымаючы рукi з калыскi...

Тады прыходзiць з двара бацька - Алёша не чуе, калi ён адчыняе дзверы, - iдзе да калыскi, бярэцца рукой угары за лейцы, дзе яны перавязаны аборай па пасцiлцы.

- Дзе гэта ўсю ноч гарэла? - мацi пытаецца зноў цiха, усё роўна як пяе. - Якраз на ферму... На Карчаваткi недзе... Зарыва было на ўсё неба. У акно добра вiдаць...

- Даўгынава бралi... Жалязняк... - бацька падыходзiць да ложка блiжэй. - Юзюк яшчэ з падвод не вярнуўся...

Мацi, не прымаючы рукi з калыскi, паварочваецца на хату, паклаўшы галаву на падушку ў другiм месцы, i пачынае пець яшчэ цiшэй:

...Люлi... люлi... люля-ясi...

Бацька, пастаяўшы, iдзе ў парог...

Сонца заходзiць, мусiць, за варыўню, за страху, не лезе ўжо ў вочы. Цямнее ў хаце; зноў пачынаюць злiпацца павечкi. Здаецца, Алёша сам у калысцы i яго калыша мацi: з боку - на бок, з боку - на бок...

Калыска раптам становiцца, не чуваць трасанiны, мусiць, мацi прыняла руку, кiнуўшы калыхаць, i клiча - будзiць: пара праганяць у поле карову. Клiча моцна, на ўвесь голас...

Алёша адплюшчыў вочы i спопаразку падскочыў на мяхах...

Ля калёс апёрлася на ляжэйку Наста - будзiла.

Зайшло сонца. Калёсы стаялi ля ракi на чорным, парытым выгане. Здавалася, выган пааралi плугамi трактары: знаць сляды ад гусенiц. Глянуўшы ўперад, Алёша ўбачыў, што стаяць усе падводы.

Аднекуль пахла дымам - прыпаленымi сасновымi лапкамi; уперадзе, у альшэўнiку, па каменнi, мусiць, шваргатала рака.

Насту паклiкалi мужчыны, i Алёша тады ссунуўся з мяхоў на зямлю, на сухую траву: калолася ў ногi.

Ля ракi ён пачуў, што падняўся вецер: у альшэўнiку на беразе шапацела лiсце. Пасля вецер падзьмуў у шчокi, баючыся, як на рану.