Учебник белорусского языка

Як хвалі шырокага мора, плывуць нашай славы гады. (Я. Колас) Як гром, здалёк чуліся гарматныя стрэлы, і, як маланка, узрываліся ў цёмным небе ракеты. (В. Каваль) Усе вучні імкнуліся вучыцца як мага лепш, не заставацца ззаду ад сваіх сяброў. (У. Дубоўка) Як тая рабіна, цвіла ў гэтае лета Ганна. (І. Мележ) Нібы сотні схаваных у траве конікаў, застукалі ў дварах малаткі касцоў. (К. Крапіва) Ён меў права затрымлівацца ў адным месцы не больш чым на суткі. (Я. Брыль) У хаце сумна, бы ў няволі. (М. Чарот) Яна адказала і занялася сваімі справамі, як бы не хочучы заводзіць асаблівых дыскусій з бацькам. (М. Лынькоў) Вячэра часта праходзіла як бы на святочным узроўні. (К. Чорны) Яны ішлі быццам на маёўку. (М. Гарэцкі) Гэта слова прымае як быццам неўласцівую для сябе аснову. (М. Лужанін) Па-над белым пухам вішняў, быццам сі ні аганёк, б'ецца, уецца шпаркі, лёгкі сінякрылы матылёк. (М. Багдановіч) Дзень выдаўся як на заказ. (І. Мележ) Сад быў скалечаны не менш, чым хвойнік. (І. Шамякін)

Урок 10 СРЕДСТВА СВЯЗИ В СЛОЖНОМ ПРЕДЛОЖЕНИИ

Сложные предложения образуются из форм простых предложений обычно при помощи различных специальных союзов и других соединительных средств (слов и сочетаний слов). Эти средства выражают вид связи составных частей сложных предложений и одновременно конкретные отношения между тем, что в этих частях сообщается. В них преимущественно заключается своеобразие белорусского языка в построении сложных предложений.

1. В сложносочиненных предложениях наиболее употребительными являются союзы і — и, ды — но, да, а — а, але — но, однако: Ноч была глыбокая, і цішыня навокал была жудасная. (К. Чорны) Маўчала возера ў тумане, ды вербы плакалі ў цішы. (П. Трус) Ітам добра, і тут някепска. (А. Кулакоўскі) Смачны жабе арэх, ды зубоў Бог не даў. (К… Крапіва) Нецярпліва жджэ хлапчына, ды не скора вечарок. (Я. Колас) Граў Сымонка, а дзед слухаў. (Я. Колас) Будзь смелым, як бура, што крышыць дубы, а будзе твой верх, тваё права ўсягды. (Я. Купала) Стукушмат, а працы мала. (П. Глебка) Ты крыўдзілася, а я смяяўся. (Я. Скрыган) А ці хутка ўжо сонца, а ці хутка вясна? (А. Куляшоў) Вясна была яшчэ ўпачатку, але снягі ўжо раставалі. (Я. Колас) ён верыў у яе стрыманасць, але штосьці падточвала гэту веру. (Ц. Гартны) Калісьці ён тут быў, але калі? (П. Пестрак)

Более специализированными, иначе — более узкими, ограниченными по тем отношениям, которые они выражают между частями предложения, являются другие сочинительные союзы, соединительные слова и их сочетания.

Присоединение: затым — затем, потым — потом, пасля — после, тады — тогда, нарэшце — наконец и пр.:

Дзесьці пракрычала птушка, і потым усё сціхла. (Я. Маўр) Нашто людзі хаты будуюць і пасля іх самі ж раскідаюць? (Я. К.упала) Гара тут крута абрывалася, затым абрыў пераходзіў у пакаты спуск. (Т. Хадкевіч) Хвіліну-другую пераклікаліся па ўсяму сялу пеўні, нарэшце і яны змоўклі. (М. Лынькоў)

Сопоставительность и противительность: аднак — однако, толькі — только, толькі аднак — однако же, затое — но зато: Няма чаго дзівіцца гэтаму, аднак Лейба дзівіцца. (3. Бядуля) Хлеба, грошы ты слугою мала будзеш мець, аплявухаў яса затое не будуць жалець. (Я. Купала) Ён не адчуваў страху, толькі ўсё цела як бы напрудзілася. (П. Броўка)

Распределение и перечисление: ні — ни, го — то, ці — или, або (альбо) — или, ці то — то ли, не то — не то: