Легкаваты, лесавік, цверазець, вядро, сцягно, бядро, яда, сястра, вясна, дзясна, кіяскёр, плесці, несці, церці, кленяце, ледзяны, ільняны, кляновы, легчы, дзянніца, дзернаваць, дзяўбці, дзягцярня, вясковы, вясло, вярцецца, лескатаць, лянок, ляцець, нечарназем'е, яршы, пяро, сямера, сягоння, сербануць, возера, ялкавы, ямчэйшы.
3. Выпишите пары слов, в которых наблюдаются исторические чередования гласных. Подчеркните те из них, которые неизвестны русскому языку.
Воды — вада, бляск — бліскавіца, стрэхі — страха, сохнуць — высыхаць, кроў — крыві, весны — вясна, выбіраць — выбраць, хрэст — хрышчэнне, лезці — лазіць, мець — маю, сесці — садзіць, плесці — плеў, везці — воз, аджаць — аджынаць, зажаць — зажынаць, клясщ — праклен, пакрыць — пакровы, плаваць — плывец, крышыць — крошка, зацерці — заціраць, глотка — глыток, размінаць — разамну, церці — цёрка, дзень — дня, поўны — повен, чаўны — човен, свірна — свіран, асятра — асяцёр, арэшка — арэшак, заперці — запор, Літва — літоўскі, вайна — ваенны, легкія — легачны, піць — п'ю, драць — задзіраць, замыкаць — замкнуць, плесці — плот, назваць — назоўнік, раўці — роў, ільду — леду, мох — амшанік, яйка — яек, яечка — яечак, цэгла — цагляны, горад — гарадскі, цэны — цана, лес — лясны, дух — дыханне
4. Переведите на белорусский язык следующие слова. Правильность перевода проверьте по словарю.
Тёща, таёжный, район, шёпот, разношёрстный, мёрзнуть, жизнь, ель, жернова, жёлтый, шестой, несёшь, ведёшь, своей, тепло, легко, есть, ежедневный, таёжник, ясеневый, сегодня, жена, падёж (скота), одёжа, несёте, плетте, мешочек, горшочек, несём, плетём, радио, ей, ею, всей, моей, колбаса, блоха, торчать.
5. Какие звуки чередуются в следующих словах?
Сухі — высыхаць, размяць — размінка, садзіць — сядзіць — пасадка, маю — мець, разнімаць — разняць, дажынкі — зжаць, падняць — падымаць, лезці — лазіць, крошка — крыху, грымоты — гром, здохнуць — здыхаць.
Урок 6
ПРИСТАВНЫЕ ГЛАСНЫЕ И СОГЛАСНЫЕ ЗВУКИ
Многие слова белорусского языка отличаются от соответствующих слов русского языка наличием приставных гласных и согласных звуков. В ряде слов приставные звуки восходят к глубокой древности, имеются во всех восточнославянских языках, а часто и в других славянских языках, и поэтому обычно они выявляются только путем исторического анализа:
Приставные согласные [в], [й], [г] появляются в начале слова или после приставок перед ударными гласными, а в некоторых случаях сохраняются и перед безударными:
Приставной согласный [в] возникает перед ударным [о], при сдвиге ударения он обычно исчезает:
Приставной [в] возникает также перед ударным и неударным [у], если это неударное [у] не является приставочным или не развилось из [в], сравн.: