Учебник белорусского языка

Запомните названия месяцев: студзень, люты, сакавік, красаві к, май, чэрвень, ліпень, жнівень, верасень, кастрычнік, лістапад, снежань.

Запомните дни недели: панядзелак, ауторак, серада, чацвер, пятніца, субота, нядзеля.

Тыдзень — семь дней от панядзелка до нядзелі включительно. Рабочы тыдзень — 5 или 6 рабочих дней. В русском языке слову тыдзень соответствует неделя. По-белорусски нядзеля — воскресенье.

Будзень, будны дзень — обыкновенный рабочий, не праздничный, не выходной день.

Выхадны, выхадны дзень — нерабочий день, день отдыха. Выхадны — обычно употребляется в значении существительного: У выхадны можна пайсці ў лес.

Святочны дзень — праздничный день.

Гадзі на — единица измерения времени, одна двадцать четвертая часть суток, 60 минут, по-русски час. С русским словом година сохранилась общность благодаря выражениям типа: ліхая гадзіна, чорная гадзі на.

Цэлая (добрая) гадзіна — битый час.

Час — время: час ідзе, колькі часу? (сколько времени?), усяму свой час; пора: да гэтага (таго) часу (до сей (той) поры); срок: да таго часу (к тому времени), надышоў час (подошло время).

Мінута — единица измерения времени, одна шестидесятая часть гадзіны, 60 секунд. Являясь по происхождению интернациональным словом, совпадает во всех своих значениях с русским словом.

Хвіліна — то же, что и минута во временном значении. Полными синонимами являются выражения 5 мінут и 5 хвілін: Можна вас на мінутку? Можна вас на хвілінку? Как обозначение промежутка времени чаще употребляется мінута, как обозначение краткого момента времени — хвілі на.

Секунда — единица измерения времени, одна шестидесятая часть минуты.

ТЕКСТ

Мой родны кут, як ты мне мілы!..
Забыць цябе не маю сілы!
…Вось як цяпер, перада мною
Ўстае куточак той прыгожа,
Крынічкі вузенькае ложа
І елка ў пары з хваіною,
Абняўшысь цесна над вадою,
Як маладыя ў час кахання,
Ў апошні вечар раставання.
І бачу лес я каля хаты,
Дзе колісь весела дзяўчаты
Спявалі песні дружным хорам,
3 работ ідучы позна борам.
Нясліся зыкі песень здольных,
Ў лясах раз-пораз адбівалісь,
І і м узгоркі адклікалісь,
І радасць біла ў песнях вольных.
А хвоі, елкі векавыя
Пад зыкі песень маладыя
Маўчком стаялі ў нейкай думе,
І ў іх ціхусенечкім шуме
Няслось вячэрняе маленне
Ўгару, святое аддаленне.
Каля пасады лесніковай
Цягнуўся гожаю падковай
Стары, высокі лес цяністы.
Тут верх асіны круглалісты
Сплятаўся з хвоямі, з дубамі,
А елкі хмурымі крыжамі
Высока ў небе выдзялялісь,
Таемна з хвоямі шапталісь.
Заўсёды смутныя, бы ўдовы,
Яны найбольш адны стаялі,
І так маркотпа пазіралі
Іх задуменныя галовы!
Лес наступаў і расступаўся,
Лужком зялёным разрываўся;
А дзе прыгожыя загібы
Так міла йшлі каля сядзібы,
Што проста і мі б любаваўся.
А знізу гэты лес кашлаты
Меў зелянюсенькія шаты
Лазы, чаромхі ці крушыны,
Алешын ліпкіх, верабіны.

(Я. Колас)

Лексический комментарий к тексту

мець — иметь. Спрягается я маю, ты маеш, ен (яна, яно) мае, мы маем, вы маеце, яны маюць

крынічка — родничок

елка — следует запомнить, что в литературном языке закрепилась форма с начальным [е], а не [о] (ё)

хваіна — сосна (отдельное дерево), ударение не соответствует литературной норме, правильно хваіна Здесь, вероятно, под влиянием диалектной речи. Чаще в белорусском языке употребляется слово сасна