Улӑп таврӑнни

Пӗр пӗчӗк ҫурчӗ мунча пекки иккен. Тӗрӗсрех каласассӑн — шыв ӑшӑтса ҫӑвӑнмалли вырӑн кӑна. Милӗк шӑрши-марши те ҫук. Кӗтесре чул купи, чӑп-чӑмӑр та якисем, кӑштах катӑлнисем. Самай тасаскерсемех, вучах ҫывӑхӗнчи пек хӑрӑмлӑ мар. Сӑлтавӗ те паллӑ ӗнтӗ. Ҫав чулсемпе сивӗ ҫанталӑкра пӳрт ӑшӑтнӑ ҫӗрте усӑ кураҫҫӗ. Малтан вӗсене шӗл кӑвар ҫине пӑрахса хытӑ хӗртеҫҫӗ, вара тимӗр савӑтпа пӳлӗмсене кайса лартаҫҫӗ. Ку вӑл, паллах, сумлӑ ҫынсем валли. Калӑпӑр, Эсрел пурӑнакан ҫуртра пур пӳлӗме те ҫапла ӑшӑтаҫҫӗ. Кунта та ҫапла иккен. Сивӗ чухне ҫав чулсене юрта вучахӗнче хӗртеҫҫӗ. Хальлӗхе вара вӗсем мунчара выртаҫҫӗ.

Алмас пӗр-икӗ чулне суйласа илчӗ те тухрӗ. Унтан вӗсене пӗр-пӗринпе сӑтӑрса, урӑхла каласассӑн, чулпа чула хӑйраса тикӗслерӗ. Вара тин пуртӑ патне куҫрӗ. Чылай вӑхӑт хушши тӑрмашрӗ, хӑйрарӗ те хӑйрарӗ, чулӗсем те ҫӳхелсе кайрӗҫ, анчах ҫивӗчлетсех ҫитереймерӗ. Чулӗсенче хӑйӑр сахалрах.

Леш хурал йыттисене лӑплантарса Алмас мӗн тунине каска ҫинче тимлӗн пӑхса ларчӗ.

Тӑрӑшнин усси пурах ӗнтӗ, пуртти кӑшт лайӑхрах касакан пулчӗ. Ирхи апат хыҫҫӑн Алмас мӗхлесех тӑрслаттарчӗ, тар тухичченех ӗҫлерӗ, мӑнтӑртараххисене ҫурса пурне те пӗр купана пуҫтарчӗ.

— Паянлӑха ҫитӗ, — терӗ Ахмат. — Халӗ ҫак таврари япаласене калама вӗренер. Куҫна мӗскер ҫакланать, ыйт.

Утса ҫӳресех калаҫрӗҫ. Пахчари йытӑ каллех хаяррӑн вӗрсе илчӗ.

— Асту, Алмас, йытӑсем патне ан ҫывхарнӑ пул. Питӗ хӑрушӑскерсем вӗсем, ҫын какайӗпе тӑрантарса ӳстернӗскерсем теҫҫӗ. Хуҫине кӑна итлеҫҫӗ. Акӑ, нумаях пулмасть вӗсем сан пӳлӗмре пурӑннӑ ҫамрӑка тытса ҫурнӑ тет. Лешӗ кунтан тухса тарма шут тытнӑ, хӳме урлӑ сикнӗ те чупнӑ, паллах, хурал асӑрхаман вӑхӑтра ӗнтӗ. Анчах хуралӑн вӑхӑтран-вӑхӑта пӳлӗмсене кӗрсе пӑхас йӑла пур иккен. Лешӗ ниҫта та ҫуккине курсан йыттисене малтан пӳлӗме кӗртсе шӑршлаттарать те хӳмен тепӗр енне илсе тухать. Тӑватӑ ураллӑ тарҫисем вара йӗр ҫине ӳкеҫҫӗ, хула хӗрринче каччӑна пусса антараҫҫӗ. Хуралӗ чупса ҫитнӗ ҫӗре вилмеллех туртса ҫураҫҫӗ.

«Тарасран шикленсе ҫапла хӑратса калаҫать пуль ӗнтӗ», — шутласа илчӗ Алмас.

— Ман кӳршӗсене кашни кунах ӑҫта илсе каяҫҫӗ вара? — ыйтрӗ вӑл Ахматран.

— Тепӗр темиҫе кунтан хӑвах курӑн-ха. Ытлашши ан васка.

— Ӑҫтан килнӗскерсем-ши вара вӗсем?

— Пӗлместӗп. Мана хама та ӗнер кӑна килсе ячӗҫ.

— Хӑв тата ӑҫтисем пулатӑн вара?

— Минеслу йӑхӗнчен эпӗ. Пиллӗкӗмӗш ҫул кунта ӗнтӗ.

Тепри юртӑран тухрӗ те кусене чӗнсе илчӗ. Лешсем киличчен кӑнтӑрлахи апат хатӗрлемелле. Юрта патнелле утнӑҫем Алмас хӑйпе юнашар пурӑнакан хӗр пирки ыйтрӗ. Ольга ятлӑ иккен. Ӑҫтан илсе килнине Ахмат каламарӗ, пӗлместӗп терӗ.

Акӑ лешсем те ҫаврӑнса ҫитрӗҫ, лашапах илсе килсе яраҫҫӗ иккен. Ӑсатса яракансем те темиҫен. Ку хутӗнче вара Алмас кашнинех тимлӗн асӑрхама тӑрӑшрӗ, сӑнра мӗнле уйрӑмлӑхсем пуррине сӑнарӗ. Ольга вара кӑнкӑвак куҫлӑскер, ҫивӗтленӗ сарӑ ҫӳҫӗ пилӗк таранах. Сылтӑм пит ҫӑмартинче пӗчӗкҫӗ тур палли ларать. Самай илемлӗскер. Ҫапах та… Шухӑшран хӑвӑрт вӗҫекен япала урӑх ҫуках пуль. Куҫ умне Илемпи сӑнарӗ тухса тӑчӗ, ӑна пӗве айне пӑрахнӑ самант… Кам шутласа тупнӑ-ши ҫавӑн пек усал йӑлана? Ҫитменнине тата ҫакна турӑ ячӗпе тӑваҫҫӗ вӗт-ха, ҫынсем пӗр-пӗрне шеллемеҫҫӗ. Ырӑпа усал юнашарах ҫӳреҫҫӗ иккен.

Тӗлӗнмелле япала, куҫ умӗнче пӗри тӑрать, пуҫра танлаштару хӗвӗшет, Нарпи те аса килет. Ҫук, Ольга вӑл Алмас хӑнӑхнӑ илем виҫи картне лараймасть. Ун ҫумӗнче пурте килӗшӳллӗ, ҫапах та темӗскер ҫитмест пек.

«Чим-ха, — чарчӗ хӑйне Алмас, — мӗн тӑватӑп-ха эпӗ, мӗнле шухӑш хуҫаланма тытӑнчӗ-ха ман ӑшӑмра? Ман халӗ пӗртен-пӗр тӗллев пулмалла — кунти йывӑрлӑхсене чӑтса тухасси. Атте килсе илсе каятех ӗнтӗ».

Алмас юртӑран кӑшт маларах тухрӗ те хуллен утса пычӗ, Ольга пӳлӗмӗ патне ҫитсессӗн чарӑнчӗ. Лешӗ пӗр вунӑ утӑм кӑна каярах пынӑ иккен. Пӗр-пӗрин ҫине пӑхса илсессӗн Алмас ҫӑкӑршӑн тав турӗ. Урӑх нимех те калаймарӗ, чӗлхе пӗлменни касать. Ольга вара хурал пӳрчӗ еннелле пӑхса илчӗ те васкасах хӑй пӳлӗмне кӗрсе кайрӗ. Алмас та хӑй йӑвине кӗчӗ те тӳрех шӑхличне ярса тытрӗ, хурлӑхлӑ кӗвӗ пуҫларӗ…

Кӗвӗ хыҫҫӑн кӗвӗ шӑранчӗ. Калама ҫук асамлӑ самант, кӗвӗ ҫын туйӑмне таҫта ҫити ҫӗклесе ярать, вӗҫтерет. Таврара мӗн пулса иртни те, кам пурри те вӑхӑтлӑха манӑҫа тухать. Халӗ те ҫавах, Алмас пӳлӗме Ахмат кӗрсе тӑнине те сисмерӗ, кӗтесселле пӑрӑннӑ та хӑй шӑхличӗпе калаҫса йӑпанать. Кашни сасси куҫҫулӗ витӗр тухнӑ пек туйӑнать. Паллах, Ахмат чунӗ те хускалчӗ ӗнтӗ. Вӑл та чӑвашах вӗт-ха. Эсрел тӗнне йышӑннӑ пулсассӑн та тӑван кӗвӗ хӑй ӗҫнех тӑвать.

— Алмас, чарӑн-ха, ҫитет чуна макӑртса, — терӗ ҫемҫен Ахмат.

Алмас шартах сикрӗ, таҫтан таврӑннӑ ҫын пек Ахмат ҫине тӗлӗнсе пӑхса илчӗ. Тинех хӑй ӑҫтине сисрӗ пулас. Каллех картишне тухса утса ҫӳрерӗҫ, ют чӗлхепе калаҫрӗҫ. Пӗчӗк чухне Эсрел ҫыннисенчен илткеленӗ сӑмахсем те тӗл пулкалаҫҫӗ. Хырҫӑ пухма е ҫынсене тытса кайма пынисем пурте тенӗ пекех Алмассем патӗнче чарӑнса тӑратчӗҫ, темиҫе кун пурӑнни те пулнӑ. Хӑшӗпӗри вара Алмасран чӑваш сӑмахӗсене ыйтса пӗлетчӗ, ҫамрӑк турхан — вӗсенне. Те ҫавна пулах чӗлхе вӗренесси ӑнӑҫлах пырать.