Улӑп таврӑнни

— Ан та кала-ха, малашне те ҫаплах пӑхӑнса пурӑнма тивет пуль ӗнтӗ. Вӑрҫӑпа кӑна ан килтӗрччӗ. Ыттине чӑтӑпӑр.

— Шухӑшӑмпа кашни кунах яла килсе каяттӑм. Тӗлӗкре те пӗрмаях кунти вырӑнсем курӑнатчӗҫ. Тарса та пӑхрӑм, анчах хӑваласа ҫитсе тытрӗҫ. Вирлӗ сыхлаҫҫӗ. Чуна пусарас тесе ал ӗҫне пикентӗм, илемлӗ тӗрӗсем тума пуҫларӑм. Пӗрре ҫапла лайӑх хатӗрленсе юртӑна ҫакмалли кавир тӗртрӗм. Самай хитрескер пулчӗ. Тахӑшӗ ҫавӑн ҫинчен Эсреле пӗлтернӗ. Лешӗ персе те ҫитрӗ. Тумӗ хӑйӗн калама ҫук паха, ылтӑн та кӗмӗл кӑна ҫиҫсе тӑрать. Тарҫисем те пӗрле, пуҫ тайса кӑна тӑраҫҫӗ.

— Ҫак кавира тӗрлесе илемлетекенни эсӗ-и-ха? — ыйтрӗ Эсрел.

— Эпӗ, — тетӗп.

— Ӑста тунӑ. Вӑл текех ман юртӑра чи хаклӑ хӑнасене кӗтсе илнӗ вырӑнта ҫакӑнса тӑрӗ.

— Ҫакӑ маншӑн калама ҫук пысӑк чыс, аслӑ Эсрел, — терӗм.

— Апла пулсассӑн сана ҫакӑншӑн тав тӑвас шухӑшӑм пур. Мӗн кирлине ыйт.

— Вӑйлӑран та вӑйлӑ Эсрел, киле кайма ирӗк парсам мана, — терӗм.

— Кунта мӗнрен япӑх вара. Апатне япӑх ҫитереҫҫӗ-и? Е арҫынсем япӑх юратаҫҫӗ-и? Эсӗ хӑш енчисем вара? Турхану кам?

Эпӗ вара сан ятна каларӑм, тепӗр хут тӑван ене яма тархасласа ыйтрӑм. Вӑл вара тӗлӗннипе: «Ҫав чухӑн та выҫӑ ҫӗршывра мӗн кирлӗ-ха сире», — тесе хучӗ. Унтан тарҫисемпе шӑппӑн калаҫса илчӗ те: «Килӗшетӗп. Эсӗ каланӑ пек пултӑр. Анчах ҫӗр ҫинче ҫакӑн пек кавир урӑх пулмалла мар», — терӗ.

Вара мана иккӗн алӑсенчен ярса тытрӗҫ те виҫҫӗмӗшӗ куҫа темле шӗвек сапрӗ. Ҫут тӗнче ялтӑр! туса илчӗ те тӗттӗмленсе ларчӗ. Унтанпа куҫсӑр тӑрса юлтӑм. Кунпа ҫӗре те пӑтраштаратӑп, кунта ҫити миҫе кун килнине те уҫӑмлӑн калаймастӑп. Юрать-ха, ырӑ ҫынсем тупӑнчӗҫ, ҫул кӑтартрӗҫ, шыв урлӑ каҫарчӗҫ.

— Эй, ҫӗр ҫӑтман! Тем тӑвӑттӑм ҫавна! Мӗншӗн аслати ҫапса вӗлермест-ши ӑна?

Амине кӗчӗ те тулта уҫӑрах тесе апат ҫиме килкартине чӗнчӗ. Виҫҫӗшӗ те тухрӗҫ…

III

Ватрас паян час ҫывӑрса каяймарӗ. Ыранхи кун канӑҫ памасть ӑна. Мӗнле иртӗ-ши вӑл? Хысна илме мӗнлескерсем килӗҫ-ши? Пӗлме ҫук вӗсене, пӗрисем ҫын евӗрех килсе каяҫҫӗ, теприсем вара ниҫта кайса кӗрейми алхасаҫҫӗ, ҫӗмӗреҫҫӗ, ҫамрӑк хӗрарӑмсене, хӗрупраҫсене мӑшкӑлласа хӑвараҫҫӗ. Нимӗн тума та ҫук, вӗсен аллинче Эсрел панӑ ирӗклӗх тата хурҫӑ хӗҫӗ. Тӗреклӗ арҫынсем. Те юриех ҫавӑн пеккисене яраҫҫӗ. Хирӗҫ тӑнин усси ҫук, вӗсемех паттӑр, вӗсемех вӑйлӑ. Мӗнле сыхланса юлмалла-ши? Ҫапла чылайччен шухӑшласа выртрӗ турхан. Ҫынсенчен пухнӑ пурлӑха та аса илчӗ: миҫе михӗ тырӑ, миҫе чӑпта типӗтнӗ пулӑпа типӗтнӗ какай, сӑсар тирӗсем, шӑратнӑ ҫу, пыл, ятарласа ҫӗленӗ атӑ-пушмак, шап-шурӑ пир тӗркисем… Мӗн кӑна сӗтӗрмест пулӗ Эсрел чӑваш тӑрӑхӗнчен. Нихӑҫан та тӑранассӑн туйӑнмасть.

Чӑннипе каласассӑн, Ватрасӑн ҫывӑрни те пулмарӗ, ирех тӑчӗ те тарҫисене пухса ялсем тӑрӑх тухса кайрӗ. Каярах вара мӑн ҫул ҫине тухса инҫетрен тусан пӗлӗчӗ капланса килнине пӑхса тӑмалла. Эсрел ҫыннисене кӗтсе илмелле. Йӗрки ҫапла.

Пӑрчкан вӑраннӑ-вӑранманах Аминене хӑй патне чӗнсе илчӗ те тӗлӗк каласа пачӗ.

— Шыв ӑсма кайрӑм пек. Ҫӑлӗ вара калама ҫук тарӑн ҫырмара. Ӑсма тӑтӑм та витре вӗҫерӗнсе кайрӗ. Тытас тесе кармашрӑм, ӗлкӗреймерӗм, витре путрӗ. Унтан тепӗр витрипе ӑсма тӑтӑм. Такам аялтан карт! туртнӑ пекех туйӑнчӗ. Вӑл та путрӗ.

— Ак тамаша, икӗ витре? — хыпӑнса ӳкрӗ Амине. — Икӗ витре — икӗ хуйхӑ мар-ши? Тата мӗн кӗтет-ши ӗнтӗ пире? Каллех ачасем-ши?

— Витресӗр тӑрса юлнӑскер, кӗвентене алла тытрӑм та килелле уттартӑм… Сасартӑк хыҫалтан темле сасӑ илтӗнсе кайрӗ. Ҫавӑрӑнса пӑхрӑм та пӗр кашкӑр ҫӑварӗпе витре йӑтса пырать. Мана парасшӑн пек. Шӑтарас пек пӑхать. Хӑранипе малалла чупма пуҫларӑм. Кашкӑрӗ ман хыҫранах пырать, витрипех… Вара вӑранса кайрӑм. Ҫемҫе вырӑн ҫинче выртнине сисрӗм те хӑрани иртсе кайрӗ. Темле питӗ пӑтрашуллӑ тӗлӗк пулчӗ.

— Ырра мар ӗнтӗ. Витре путнине япӑх теҫҫӗ вӗт.

Хуйхӑ курнӑ ҫынсем пӗр-пӗрне хӑвӑрт ӑнланаҫҫӗ иккен. Кунта та ҫапла пулчӗ курӑнать. Пӑрчканпа тӗл пулсассӑн Аминен малтан кӑштах хӑрани те сисӗнетчӗ. Халӗ вара ҫав шикленӳ сӗвӗрӗлсе пычӗ. Пӑрчканӑн нимӗнле усал шухӑш та ҫук иккен. Ватрас ҫемйине мӗнпе те пулин пулӑшас туртӑм пурри те сисӗнет. Тен, ҫавна пулах тӗлӗк пирки калаҫнӑ май Амине ҫемьери хуйхӑ-суйха пытармарӗ. Ватрас малтанхи ачиех ывӑл пуласса кӗтнӗ иккен. Анчах хӗрача ҫуралнӑ. Иккӗмӗш те ҫавах. Вара ашшӗ Аминене ӳпкелешме пуҫланӑ, ывӑл ҫуратманшӑн ятлаҫнӑ. Хӗрарӑм шӑпи ҫапларах ӗнтӗ, чӑтмалла. Тен, мӗнлерех ача ҫураласси ытларах ашшӗнчен килет. Сӑмахне вара амӑшӗн илтмелле. Тӑхӑр уйӑх хӑй ӑшӗнче пӑхса ҫитӗнтернӗрен-ши? Арҫынӑн ун мӗскер, автан ӗҫне тунӑ та лӑпланнӑ. Яваплӑхӗ хӗрарӑмӑнни пек мар. Тепӗр тесен тата Ватраса та ӑнланма пулать. Ӑна хӑй пухнӑ пурлӑха йышӑнакан ҫын, тӗпкӗч кирлӗ. Хӗрача вӑл качча каять те тепӗр ҫӗрте йӑва тупать. Ывӑлӑн вара ашшӗ ӗҫне малалла тӑсмалла.

Тӗлӗк пирки… Пӑрчкан каласа парсассӑнах Амине малтанхи хӗрӗсене аса илчӗ. Юратнӑ вӑл вӗсене. Анчах лешсем нумаях пурӑнайман, шатра чирӗпе вилнӗ. Халӗ вара пӗртен-пӗр шухӑш: Алмаспа Калимана турӑ сыхлатӑрччӗ.