Жар кахання [Апавяданні пра жанчын]

Звычайна, як чытаў Віця, пісьменнікі пішуць пра сваё ці нечае юначае каханне прыкладна так: ёсць у класе прыгожая «яна» i яе, красуню, кахаюць, лічы, усе хлопцы з класа. Кахае пакутліва i «ён» — ціхі, спакойны, няўклюдны, сарамлівы, але добры душою. «Яна» выбірае не «яго», a іншага — спрытнага, смелага, хоць у рэшце рэшт чытач ці не ведае, што далей, у сталым, ужо не вучнёўскім, жыцці адбываецца, ці дазнаецца, што праз які дзесятак гадоў «яна» ўжо не вабная, звычайная са звычайных, выклікае ў душы «яго», чалавека ўжо вядомага, сямейнага, толькі спачуванне ці шкадаванне, светлую журботную памяць пра маладыя гады.

Віця Шпак у дзесятым класе не быў ціхі ды сарамлівы. Наадварот, з усіх шаснаццаці хлопцаў-равеснікаў ён вызначаўся шустрасцю, рэзкасцю i нават, можа, яшчэ i шанцаваннем. Ён меў добрую памяць, кемнасць — вучоба давалася легка, без ніякай натугі, як некаторым зубрылам; на ўроках фізкультуры ён быў увогуле першы, бо спрыт, сіла памагалі хутчэй за ўсіх бегаць, скакаць, шпурляць цяжар ды ўвішней рабіць гімнастыку. Карацей, усё гэта ды яшчэ яго кампанейскі характар рабілі яго душою класа, школы. Па-другое, ні адна з дваццаці аднакласніц яму не падабалася. Hi да кога не адчуваў узнёслага пачуцця. Пра пачуццё ды каханне ён толькі марыў альбо чытаў у кнігах ды бачыў у кінафільмах. Праўда, па нейкай невядомай нават яму самому прычыне ён паводзіўся дзіўна: свае думкі пра каханне глыбока хаваў, а з чужога кахання пасміхоўваўся ды пакепліваў. Можа, i за гэта неўзабаве быў жорстка пакараны.

Можа, нават лёс адпомсціў яму i за Іру Ламаку. Тая, як ведаў ён, як бачыў увесь клас, была самааддана ў яго закахана. Яна з незвычайным здзіўленнем ды з зачараваннем пазірала, як ён хораша адказваў на ўроках, паказваў спрыт i ўмельства на фізкультуры, дужаў, усюды браў верх над аднакласнікамі, чырванела, калі ён загаворваў да яе, i на ўроках пісала яму запіскі, папікаючы, што ён зашмат пазірае на некаторых дзяўчат, ці запрашала яго на спатканне. Ён-то загаворваў часамі да яе, але не зусім ласкава, даводзіў яе сваімі словамі да плачу, а на яе запіскі адказваў рэзка i непачціва.

«Іра, выкінь лухту з галавы, — звычайна перадаваў ён ёй калі-нікалі запіску з аднымі i тымі ж словамі. — Па-першае, вось што, міленькая: на каго хачу, на таго i пазіраю. А па-другое, перш чым марнаваць свой час, вучы болей алгебру i трыганаметрыю, бо будзеш мець у атэстаце тройку...»

Іра, атрымаўшы такі адказ, заўсёды апускала галаву i ціха плакала. Ён не шкадаваў яе. Наадварот, нават цешыўся: так табе, таўстуля, i трэба. Але Іра не адступала. Hi ў класе, ні ўвечар у клубе, куды яны ўжо не тоячыся хадзілі ў кіно альбо i на танцы.

I вось неспадзявана пад самы канец навучальнага года, у красавіку, заявілася ў школе Даўгапол. Яна была ўжо не вучаніца, але яшчэ i не настаўніца: летась, як хутка ўсе ўведалі, скончыла непадалёку, за вёрст пятнаццаць, дзесяць класаў, паступіла на завочнае ў педінстытут. Сюды, у Драўлянскую дзесяцігодку, яе прыслалі піянерважатай, бо іхняя ранейшая піянерважатая выйшла замуж i паехала ў горад.

Калі яна ўпершыню зайшла па нейкай патрэбе ў іхні дзесяты клас, усе не толькі здзівіліся ці ўразіліся, але i анямелі. Дзяўчаты, мабыць, пазайздросцілі: перад імі была яшчэ, лічы, іхняя равесніца, але ўжо не вучаніца, не падлетак, як усё яшчэ лічыліся яны, а самастойны чалавек. Той, хто ўжо працуе разам з настаўнікамі, бывае з імі на педсаветах, слухае ўсіх i кажа сваю думку, хто атрымлівае ўжо зарплату, мае i іншыя перавагі. Яна не была вышэйшая па росту за Іру Ламаку ці іншых дзесяцікласніц, але, маючы на год болей, была станістая, на гордай яе галаве была прыгожая прычоска, плечы вабна акругліліся, грудзі паглядна ўзвышаліся, ногі былі стройныя i лёгкія. I ў дадатак да ўсяго яна мела ўжо адмысловую — рухавую, крышку гуллівую — хаду. Адным словам, яна ўжо больш, чым вучаніцы, набрала жаночага хараства. Хлопцы пры ёй таксама заціхлі, не маглі адвесці зачараваных позіркаў.

Даўгапол, чамусьці сумеўшыся ад іхніх вачэй, ад яго, Віцевага, настойлівага позірку, успыхнула чырванню. Мусіць, зусім не чакала такой сустрэчы, душою адчула, што цяпер адчувалі да яе дзесяцікласніцы, збянтэжылася ад сваёй перавагі і, добра нічога не сказаўшы, вышмыгнула з класа.

На новым уроку Віця быў разгублены, няўважлівы. Ён мала слухаў, пра што гаварылі вучні, настаўнік, a калі яго паднялі i пра нешта запыталі, дык ён i не ведаў, пра што ў яго пытаюць, i, канечне, толкам не адказаў.

«Я ўсё бачыла, — пісала ў запісцы ў гэты дзень Іра. — Яна цябе ўразіла. Ты з-за яе страціў развагу. I дарэмна. Яна нічым не лепшая за нашых дзяўчат. Можа, толькі табе аднаму здаецца, што яна незвычайная...»

Ён на гэты раз нічога Іры не адказаў. I гэта, здаецца, больш пакрыўдзіла, прынесла ёй пакут, чым тады, калі ён адказваў рэзка i непачціва.

Не вытрываўшы, на апошнім уроку Іра прыслала яшчэ адну запіску. У ёй было ўсяго адно слова: «Дурань!!!»

2.

За некалькі дзён Віктар абсачыў i ўжо добра ведаў, у каго Даўгапол кватаруе, што яна робіць не толькі ўдзень, але i па вечарах.