Жар кахання [Апавяданні пра жанчын]

Мішук, чуючы, што Валя ці не плача, зірнуў долу i ўбачыў недалёка ля сябе на зямлі жоўты бярозавы ліст, што нейкім цудам заляцеў сюды, у хваёвы лес, пакрыўся за ноч сцюдзёнаю расою. Як прыгледзеўся, дык здзівіўся: спачатку здавалася, што гэтая золкая раса была сіваватая ад холаду, але на самай справе буйная кропля, што сабралася пасярэдзіне ліста, у ямачцы, была вельмі чыстая ды празрыстая.

1977

Аглая

(Заканчэнне апавяданняў «Icтa» i «Клава»)

Расказвае Алесь С.

Калі мяне зняволілі другі раз, пад канец саракавых гадоў, дык ужо не ашаломлівалі i не ламалі, як раней, у сярэдзіне трыццатых: не глумілі ў камеры, не мардавалі на допытах, не судзілі i не кідалі па пересылках. Нават «шчыра», верачы ў сваю дабрачыннасць, «суцешылі»: паверце, мы не ведаем за вамі ніякай віны, але ёсць загад з Масквы выслаць усіх, хто «праходзіў па пяцьдзесят восьмым», дык вось i выдаляюць, адрываючы ад працы i сем'яў.

Мяне заперлі ў вагон-заку на Далёкі Усход. Узялі ў гарадку К. на ўлік i, паколькі я ў свой час скончыў педфак, адправілі ў райана — няхай яны ўладкоўваюць цябе на работу па тваёй прафесіі. У райана ўжо мелі варункі з высыльнымі настаўнікамі, выкладчыкамі вучылішчаў, тэхнікумаў i інстытутаў, «з адукаваным, але ненадзейным кантынгентам»; зразумела, у школах у гарадку вакансій для нас не было, ix пазаймалі ўжо свае, мясцовыя, многія з ix былі жонкі ўплывовых раённых службоўцаў i гарнізонных афіцэраў; мне знайшлі месца моваведа ў адной з самых далёкіх ад раёна школ (мы, беларусы, паколькі ў нас даволі цесна размясціліся гарады, аблепленыя вёскамі, па-свойму разумеем «далёка ад горада», гэта значыць маем на ўвазе самае вялікае кіламетраў пяцьдзесят, там жа, у Сібіры, зусім іншыя прасторы i падлікі. Я, да слова, трапіў у глухамань за трыста вёрст). Туды я дабіраўся на самалёціку, на грузавіку, ішоў пехатою, пад'язджаў на санях, прытульваўся ў гасцініцы альбо прасіўся нанач у чужых людзей, аддзячваючы чымсьці простым са свайго сціплага скарбу ці абыходзячыся шчырым «Дзякуй» (усюды ёсць людзі, якія адразу ж пагоняць прэч непажаданага госця, але ўсюды трапляюцца i тыя, хто не можа быць безуважны, абыякавы да турбот i няшчасця пакутных), — адным словам, лезучы па снезе i змагаючыся з завірухай, распытваючы, дзе той пасёлак Жамчужны, я крочыў, поўз і, нарэшце мінуўшы сотні вёрст прыгожых, але на той час чужых i ненавісных мне бела-зялёных таежных краявідаў, дацягнуўся туды, дзе жылі паляўнічыя, лесарубы, золаташукальнікі, былыя зэкі i вольныя, за якім яшчэ далей быў вялікі лагер. Вось тут альбо ў іншай сібірскай мясціне прадпісана было жыць мне аж да свайго скону. Для мяне, улюбёнага ў рускую літаратуру, заўсёды было велічнае слова «Расія», магічнае — «Сібір», але цяпер яны былі для мяне нялюбыя, бо супраць майго i свайго жадання глыталі мяне, засмоктвалі ў свой страўнік, зусім не зважаючы, што ў мяне ёсць родны i любімы кут, свая мова, праца, каханая жонка, якая павінна неўзабаве нарадзіць.

У школе мяне, высыльнага, сустрэлі не з абдымкамі, але досыць спакойна, далі амаль стаўку выкладчыка рускай мовы i літаратуры, а таксама некалькі гадзін працы, паколькі я даволі добра навучыўся ўжо абыходзіцца з пілкаю i рознымі гэблікамі. Цяпер разам ca мной у школе было трое мужчын — адзін з ix быў дырэктар, малады яшчэ чалавек, франтавік, ён без вышэйшай адукацыі, толькі з пасведчаннем выпускніка курсаў настаўніка пачатковых класаў выкладаў гісторыю, другі быў завуч, фізік, пажылы ўжо, кульгавы i падслепаваты, спакобны i памяркоўны чалавек. Астатнімі настаўнікамі былі жанчыны розных узростаў. З інстытуцкімі дыпломамі былі толькі двое: завуч i я. Жыць мяне прыладзілі да старой адзінокай кабеціны Аграфены ў яшчэ старэйшую, аселую i скасабочаную хатку.