ЖЫЦЬЦЁ РАЗЗБРОЕНАГА ЧАЛАВЕКА

— Гэта ўступ. А цяпер, адкідаючы пачатак гэтай гісторыі і дробныя падрабязнасьці, я раскажу, як да гэтага дайшло. Па сьмерці маці яна засталася адна ў Ленінградзе. Гэта было на пачатку васямнаццатага году. Лене было тады трынаццаць год. У горадзе панавалі тэрор і анархія. Жонка мая жыла ў доме вельмі заможных людзей. Лена засталася там пасьля яе сьмерці. Той дом забралі пад некі камітэт, некаторых жыхароў арыштавалі, іншых выгналі. Лена апынулася на вуліцы. Я тады жыў у Адэсе. Меў там важныя справы і адказную працу. За сям’ю быў спакойны, бо не дапушчаў, каб маю жонку, як лекарку, магла напаткаць нейкая прыкрасьць з боку новых уладаў. Пра яе сьмерць нічога ня ведаў, бо мой кантакт з радзінаю перарваўся адразу ж пасьля Кастрычніцкай рэвалюцыі. Я пастараўся, аднак, скончыць як мага хутчэй даручаныя мне справы ў Адэсе і толькі вясною васямнаццатага году апынуўся, зь велічэзнымі цяжкасьцямі і небясьпечна рызыкуючы, у Ленінградзе. Але сям’і не знайшоў. Раней у мяне там было шмат знаёмых, але былі яны арыштаваныя, альбо ліквідаваныя, альбо хаваліся. Аднак я даведаўся, што мая жонка памерла ад тыфу; пра дачку не было ніякіх вестак. Я вельмі кахаў жонку. Па яе сьмерці мне засталася адзіная прывязанасьць і адзіная любоў — нашая дачушка. Пачаў яе шукаць. Вы не ведаеце Ленінград? У маім адчуваньні гэта жахлівы горад, збудаваны на людзкіх касьцях, паўсталы з капрызу дэспата. Горад пацукоў і п’яніц. Горад хама Распуціна і здэгенэраваных валадароў няшчаснай Расеі. Горад герояў кашмарных раманаў Дастаеўскага, балотных выпарэньняў корчмаў і распусты. Горад вар’ятаў… І вось у гэтым горадзе блукала недзе малая, уражлівая, слабая дзяўчынка, якую мамка выгадавала як кветку. У мяне зьяўляліся думкі, што яе няма ў жывых, але інтуіцыя падказвала, што яна мусіць недзе быць. Я хацеў упэўніцца ў гэтым і зрабіць ўсё, каб яе знайсьці. А Ленінград — гэта ж гігант. Аднак я пачаў росшукі. Адразу шукаў у раёне каля Таўрыдзкага парку, бо там жыла мая жонка. Я пытаў пра Лену дворнікаў дамоў, крамнікаў і нават дзяцей. Апісваў яе выгляд, паказваў фатаздымак. Толькі шукаючы яе, я зразумеў, які вялікі Ленінград і якія ў ім дзіўныя і таямнічыя закуткі. За паўгода няспынных пошукаў я знайшоў яе амаль цудам. Дапамог малому хлопчыку выцягнуць з ракі Мойкі бляшанку, якая паволі плыла з плыньню. Яна была яму для нечага патрэбная. Той хлапец быў у лахманах, жахліва брудны. Я спытаў яго, ці ня бачыў ён дзе-небудзь дзяўчынкі з чорнымі валасамі, худзенькай, якую завуць Лена. Паказаў яму яе фатаздымак. Выявілася, што ён ведае яе… Калі ласка, уявіце сабе, што банда дзяцей, ад дзесяці да чатырнаццаці год, абрала ваколіцы каналаў за тэрыторыю сваіх дзеяньняў. Яны абкрадалі склады, баржы і прахожых. Трымаліся грамадою і мелі шматлікія схованкі. У іх былі нажы, штыхі і нават агнястрэльная зброя. Былі гразою і жыхароў, і міліцыі. Перабягалі з раёну да раёну. Былі салідарныя, сьмелыя, кемлівыя. Але гэта другая гісторыя. Пяройдзем да Лены. Вось жа пры дапамозе гэтага хлапчука мне пашчасьціла яе знайсьці. Але я ледзьве яе пазнаў. Я ўбачыў зьвярка, бруднага, абдзёртага. Брыдкасловіла так паскудна, што і дарослы б чалавек зьдзівіўся. Яна стала такою на працягу няпоўнага году. Я ледзьве здолеў яе забраць дадому. За тыдзень яна ўцякла ад мяне. Але я ведаў ужо шмат «хадоў» гэтых дзяцей і за месяц ізноў яе знайшоў. Магчыма, не ўдалося б гэта лёгка, але яна была хворая. Тэмпэратурыла, была ўся ў язвах. Яе даглядалі іншыя дзеці, якімі кіравала як верхавод, хаця яна была зьнясіленая хваробай. Я зноў забраў яе дахаты. Вылечыў. А пасьля няўстанна пільнаваў. Намагаўся ўплываць на яе, напамінаючы ўвесь час пра яе маці, якую Лена вельмі любіла. І гэта ўдалося. Але жыцьцё зь «безпрызорнымі» мела велічэзны ўплыў на яе характар. Яна стала скрытнай. Ставілася да людзей з пагардаю. У яе ж нават цяпер няма ніводнай сяброўкі ў гімназіі. Яна ні да каго ня ходзіць і нікога не адведвае. Яна характарызуе ўсіх зьедліва. Але я шчасьлівы, што яна палюбіла літаратуру. Я распальваю яе амбіцыі ў кірунку навучаньня. Мяркую, што гэта затрэ ў яе благія рысы, набытыя раней. Разумееце, якое цяжкае было зь ёю жыцьцё і як я пра яе хвалююся.

— Пане Рэванскі, я ніколі не стараўся кепска ўплываць на Алену. Маё знаёмства зь ёю выпадковае. Я ня меў магчымасьці нават доўга зь ёю пагутарыць. Але маю вялікую ўдзячнасьць да яе і да вас за дапамогу, якую мне далі.

— Я вас разумею. Але справа ў тым, што Лена мела таямніцы. Напрыклад: я хаваў ад яе мае працэдуры з фатаздымкамі. Яна мела свой пакой. Майстэрню я зачыняў на ключ. Ёй туды нельга было ўваходзіць. Але выявілася, што яна ведае ўсё, што ў яе быў ключ ад зачыненага пакою. Яна хадзіла нават да вас…

— Не да мяне. У бібліятэку па кніжкі.

— Так. Ведаю. Але між вамі завязалася, асьцярожна кажучы, сымпатыя.

— Пані Алена заўсёды рэзка да мяне ставілася. Нават ударыла мяне.