ЖЫЦЬЦЁ РАЗЗБРОЕНАГА ЧАЛАВЕКА

Даўно я ня еў такой смачнай вячэры. Ад гарэлкі пачало віраваць у галаве, але было вельмі весела. Спатканьне зь земляком усьцешыла мяне. Мне падавалася, што гэта варожыць лепшую будучыню. Колька быў кемлівы і добра спрактыкаваны ў жыцьці — можа, таму, што зь дзяцінства кантактаваў з дарослымі, гасьцямі ў рэстарацыі свайго бацькі. Калі я расказаў яму з горыччу, як намагаўся і намагаюся дагэтуль знайсьці працу, ён прызнаўся:

— А я нават не шукаў. Ведаў, што як толькі нешта знайду, дык будзе гэта праца асла для нейкай сьвіньні… Прадалі нас нашы правадыры ў Рызе. Прадалі, як барана, каб хутчэй дарвацца да пасад, да кіраваньня. А жаўнер? Ці ж ён іх цікавіць? Жаўнер-добраахвотнік — гэта наіўняк, які ў імя ўзьнёслых мэтаў будуе для розных махінатараў палацы, а сябе падводзіць пад крымінал. Калі жаўнер быў патрэбны, дык была для яго ежа, абмундзіраваньне, зброя. Калі выканаў сваё заданьне — для яго нічога няма. Ідзі, герой, крадзі, рабуй альбо галадай! Ім прасьцей змагацца са злачынцамі, чым сьцерагчы людзей ад злачынства. Яны робяць так, бо самі бяздумныя. Але на гэтым яны прайграюць. Зрынуцца ідэалы, у імя якіх моладзь ішла змагацца. Збанкрутуюць узьнёслыя лёзунгі. Застанецца толькі іх сапраўдны дэвіз: «Пасьля нас хоць патоп!»

— Чаму не заснаваць грамадзкіх работ, каб даць занятак усім, каму пільна патрэбна праца? Гэта да таго ж акупілася б. Дарогі тут кепскія, рэкі ня чышчаныя…

— Нашто ім тлуміць сабе гэтым галовы. Шынкі ёсьць, кабарэ ёсьць. Яны ведаюць, што спрытнюгі й бязь іх прыстрояцца. А неспрактыкаваныя павыміраюць, знойдуць прытулак у бальніцах і вязьніцах. Ну і праблемы здыме само жыцьцё.

Я размаўляў з Колькам доўга. Зьеў дзьве порцыі гусяціны. Ён хацеў замовіць яшчэ графін гарэлкі, але я запярэчыў. Я адвык ад алькаголю, адчуваў сябе на моцным падпітку.

Колька не настойваў. Сказаў, што і ён п’е мала, бо алькаголь яму шкодзіць. Незадоўга да заканчэньня вячэры Колька сказаў, што калі захачу яго ўбачыць, трэба прыходзіць у «Чырвоны Штрал». Там, з боку падворка, ёсьць бакавы ўваход у більярдную залю. Колька там гуляе ўвечары. Але трэба рабіць выгляд, што мы незнаёмыя. Затое магу падысьці да яго на вуліцы. Нарэшце ён сказаў:

— Прашу сачыць за мною напачатку кожнай партыі. Калі я выму з кішэні хустку, абатру рукі, а потым схаваю яе ў іншую кішэню, будзе гэта знакам для вас, што гэтую партыю прайграю. Згуляю яе «на спуск». Тады ідзіце ў заклад зь якім-небудзь заўзятарам супраць мяне. Можаце таксама пайсьці ў заклад зь некалькімі заўзятарамі. Пазьней вы вернеце прайгранае мною. Затое з другой партыі вы дасьцё мне, апроч мною прайгранай, палову выйгранай вамі сумы. Але другім разам трэба ісьці ў заклад як найвышэй.

— У мяне будуць грошы толькі ў пятніцу.

— Добра. Прыходзьце, калі захочаце. А я, у адпаведны час, дам вам знак. Бяз гэтага знаку не рабіце ставак, бо заўзятары добра ведаюць гульцоў і робяць стаўкі амаль дакладна. Калі я скончу гульню і выйду зь більярднай, я буду вас чакаць на вуліцы Татарскай. Але першым да мяне не падыходзьце, але ідзіце ў тым напрамку, кудой пайду я. Пасьля я падыду да вас.

— А калі вы выйграеце партыю замест таго, каб прайграць?

— Гэта можа здарыцца, але рэдка. Не рабіце вельмі высокіх ставак на першую партыю. Але другую партыю, калі зноў я дам вам знак, абавязкова прайграю. Таму прашу ставіць тады як найболей. Я дам вам зараз дзьве тысячы марак. Гэта будзе мая дадатковая стаўка. А сваіх грошай стаўце, колькі захочаце.

Я трохі растлумачыў Кольку сваю матэрыяльную сытуацыю. Сказаў, што ў пятніцу буду мець тры тысячы марак, а можа нават і пяць тысяч. Зразумела, не патлумачыў яму, як іх зарабляю, бо, не зважаючы на «філязофію» Рэванскага, я лічыў сваю працу ў яго агіднаю — можа, горшаю за прастытуцыю. Колька, відаць, падумаў, што я зьдзейсьню нейкі крадзеж. Зразумеў гэта зь яго словаў:

— А калі ў чацьвер вы пападзецеся, то буду лічыць мае грошы прайгранымі. Сёньня пазычу вам тысячу марак, каб у вас было трохі грошай да чацьвярга.

Я быў яму вельмі ўдзячны, і мы рассталіся як найлепшыя прыяцелі. На разьвітаньне ён усунуў мне ў кішэню два пачкі папяросаў.

— Прыдадуцца вам, — сказаў. — Без курэньня вельмі цяжка абыходзіцца.

Назаўтра, у аўторак, да мяне ўвечары а восьмай прыйшла Сабіна. Яна не абяцала прыйсьці абавязкова, і таму я вельмі ўзрадваўся яе адведзінам.

— Ці ты рады, што прыйшла?

— Надзвычай!

— Цяжка мне было сёньня. Гасьцей поўны гатэль. Давялося дапамагаць на кухні. Але я хацела разьвітацца з табою, бо гэта апошні раз.

— Маю надзею, што не апошні.

— На жаль, апошні… Ты ведаеш, што ў мяне ёсьць сын?

— Ты нічога мне не казала.

— Дык вось ёсьць. Яму ўжо восем год. Не хачу выхоўваць яго ў гатэлі. Гэта ня месца для дзіцяці. Ён у добрым доме, але я дорага за гэта плачу. Я яго вельмі люблю, бо і мужа кахала. І хачу, каб было ў жыцьці яму добра. Калі пачну жыць распусна, я кепска скончу. Ёсьць сяброўкі, якім госьці добра плацяць. Але гэта заўжды дрэнна канчаецца. Я не хачу мець каханкаў ані за грошы, ані задарма. Можа, яшчэ выйду замуж. Ёсьць такі, які пра мяне клапоціцца.

— Старэйшы за цябе?