ЖЫЦЬЦЁ РАЗЗБРОЕНАГА ЧАЛАВЕКА

Выходжу на ўскраек рынку. Бачу некалькі вязьняў, якія ідуць сярэдзінай вуліцы, зь мяцёлкамі й рыдлёўкамі ў руках. Каля іх кандыбаюць вартаўнікі зь вінтоўкамі на плячах. Вязьні ў шэрых лахманох выглядаюць дзіўна. На іх галовах дзівацкія шапкі без брыля, што дэфармуюць твары. Паволі, сонна ідуць вуліцай. Маюць мёртвыя, панурыя вочы. Ідуць на абед. Падаюся за імі… Затрымліваюся каля вялізнай жалезнай брамы. Як пашча цмока разяўляецца ў ёй цяжкая брамка. Глынае зьняволеных і іх варту. Потым гнеўна ляскае жалезнымі зубамі… Вуліца ізноў пустая. Бачу загатаваныя вокны, чырвоныя, цагляныя муры. «Таго злодзея, якога схапілі на рынку, таксама сюды адправяць. Як там жывуць людзі? Напэўна, ім там вельмі сумна і цяжка. Але там даюць есьці. Можа, мала і дрэнна, але даюць. А я… Чацьвёрты дзень макавінкі ў роце не было. Толькі ўчора крыху малака». Зьяўляецца ахвота падысьці да гэтай брамкі і грукаць у яе кулакамі. Няхай і мяне туды ўпусьцяць. Да таго ж з гэтага боку турэмных муроў я непатрэбны нікому. Але разумею, што гэта рабіць нельга. Каб туды трапіць, трэба ўчыніць злачынства: нешта скрасьці, некага забіць… Вельмі дрэнна, што ў вязьніцу нельга трапіць добраахвотна. Як гэта несправядліва. Чаму, каб бараніць «інтарэсы грамадзкасьці», заахвочваюць ісьці ў войска, а запісацца ў вязьніцу, каб уратаваць сваё жыцьцё, нельга?

Дзіўная рэч, што сёньня не адчуваю гэтак нясьцерпна голаду, як учора і папярэднія дні. Але слабасьць усё большае, цяжка валачыць ногі.

Вяртаюся на рынак. Ізноў бачу пакупнікоў і прадаўцоў. Нейкая кабета прадае мужчынскую бялізну. Атачылі яе перакупнікі й крыкліва гандлююцца, вырываючы з рук бялізну. «Дык жа і я магу прадаць бялізну. Нашто яна мне, калі гіну з голаду?» Я хапатліва сышоў з рынку і зайшоў у двор вялікай камяніцы. Заняў прыбіральню і пачаў распранацца. Было вельмі нязручна. Гімнасьцёрку і нагавіцы павесіў на цьвік, зьняў кашулю і споднія порткі. Потым апрануўся. Агледзеў бялізну. Калашына споднікаў была падрана. Калі б гэтую бялізну папрэць і выпрасаваць, можна было б прадаць яе даражэй. А ў гэткім стане — ня быў пэўны, ці купяць яе.

На рынку я доўга хадзіў са скруткам бялізны пад пахай. Стыдаўся насіць яе на руцэ — як гэта рабілі перакупнікі. Сонца садзілася. Людзей было ўсё менш. Толькі перакупнікі ўвіналіся бяз стомы па пляцы.

— Прадаеш гэта? — зьвярнуўся да мяне мужчына, маючы поўныя рукі розных лахманоў. — Пакажы.

Раскруціў бялізну і ўважліва яе агледзеў.

— Брудная, падраная.

— Так, брудная, але падраная толькі ў адным месцы. Можна выпраць і зашыць. Будзе як новая.

Ён чмыхнуў пагардліва і спытаў:

— Колькі хочаш?

— Трыста марак, — прамовіў я няпэўна.

— Трыста марак! Чаму ня тысячу? Няма пра што гаварыць. Хочаш пяцьдзесят марак, дык вазьму гэтыя лахманы. Можа, страчу на іх.

Кілё хлеба каштавала пяцьдзесят марак. Таму мог купіць за тыя грошы толькі адзін кілаграм хлеба. Я не пагадзіўся і пайшоў далей. Бялізнай гандлявала яшчэ двое перакупнікаў. Адзін прапанаваў мне сорак марак, другі трыццаць. Зразумеў, што яны ў змове і зьбіраюцца купіць у мяне бялізну як патаньней. Але я бачыў раней, што самі прадавалі такую бялізну як мая, але чыстую, па чатырыста пяцьдзесят марак за пару. Шкадаваў, што не пагадзіўся на цану першага перакупніка. Мог бы купіць ужо кілё хлеба. Тады падышла да мяне немаладая кабета.

— Прадаяце бялізну? — спытала.

— Так… Але брудная.

Уважліва агледзела кашулю і споднікі.

— Колькі просіце?

— Ня ведаю… Колькі можаце даць?

Каля мяне затрымаўся адзін зь перакупнікаў, які раней гандляваўся са мной за бялізну, прапануючы за яе сорак марак. Зьвярнуўся да кабеты:

— Яна, напэўна, з хворага. Не купляйце. Магу прадаць вам лепшую.

— Калі ласка, ня верце яму, — сказаў я. — Гэта мая ўласная бялізна. Танна прадам.

— Яна крадзеная. Можаце займець зь ёй клопат, — уклініўся ізноў перакупнік.

— А цябе гэта ня тычыцца, — кінула яму кабета. — Цябе не пытаю. Колькі хочаце за бялізну?

— Дзьвесьце марак, — сказаў я няпэўна.

— Дам сто пяцьдзясят, — мовіла кабета.

Я адразу ж пагадзіўся і атрымаў грошы. Накіраваўся да ятак і купіў кіляграм жытняга хлеба, ладнага селядца, дзесяць папяросаў і пушку запалак. Аддаў сто дваццаць марак. Засталося ў мяне трыццаць.

Пайшоў на бераг Вяльлі й знайшоў зручнае месца. Пачысьціў селядца і памыў яго ў рацэ. Пачаў есьці. Забіраўся пакінуць трохі хлеба на потым, але зьеў яго ўвесь. Потым доўга піў цёплую ваду проста з ракі. Адчуў сытасьць. Закурыў папяросу і лёг на беразе. Доўга ляжаў нерухома. Думкі снавалі ў маёй галаве. Рака так салодка цурчэла. Сонца зьніжалася ўсё ніжэй, заліваючы ўсе касымі промнямі. Я заснуў.

2