ЖЫЦЬЦЁ РАЗЗБРОЕНАГА ЧАЛАВЕКА

Пасьля доўгага назіраньня я зрабіў іншыя высновы. Есьць людзі, якіх я пазваў «разявакамі». Лёгка іх вызначыць. Нядбала зашпільваюць вопратку, нешта зь іх рук валіцца, чапляюць падчас хады прахожых. Пераважна такія людзі бываюць заможнымі. Іх лёгка адсачыць, даведацца, дзе яны хаваюць грошы, і потым абакрасьці. Урэшце я стварыў для сябе такую «тэорыю»: сустракаю штодня каля пяці тысяч чалавек, зь іх найменш сто з катэгорыі «разявакі». Сярод іх знайду дзесяць, за якімі мог бы сачыць. З тых дзесяці хіба здолею абакрасьці аднаго. А калі мне не пашчасьціць у адзін дзень, дык пашчасьціць на другі, ці трэці… Так, гэта адзіны шлях, які мне застаўся ў змаганьні за сваё жыцьцё. Калі дайшоў да такой высновы, зрабілася мне лягчэй і весялей. Вышэй узьняў галаву, сьмялей пазіраў у вочы людзям. «Я таксама вазьму ўдзел у змаганьні, што адбываецца вакол мяне! Ня дамся загінуць! Ужо ж зрабіўся злодзеем, калі скраў бялізну з гарышча. Цяпер не праміну скарыстацца любою акалічнасьцю, ды нават сам буду яе шукаць».

Гэткія думкі ніколі б ня прыйшлі да маёй галавы раней. Скрасьці: гэта ж ганьба, сорам! Але цяпер лічу, што найвялікшы сорам — гэта нэндза. Людзі ж пагарджаюць бедняком. А найбольшым прыніжэньнем ёсьць галадаваньне сярод сытых людзей. Апошнія прыдумалі маральную лухту пра крыштальнае сумленьне, дзеля сваёй выгады і бясьпекі, «генэралы цывільных батальёнаў» і іх ад’ютанты. Для мяне яны памерлі.

Я ўбачыў вялікую вітрыну ювэлірнай крамы. Ёсьць у ёй вясёлкі, зоркі й сонца. Зіхаціць золата, блішчуць каштоўныя камяні, пераліваюцца колеры. Але пры гэтай вітрыне няма бедных. Іх вабяць вітрыны зь ежаю. А тутака стаяць вытанчана апранутыя мужчыны і шамацяць ядвабам жанчыны. Вачыма ядуць каштоўнасьці, жаруць іх… Чаму не паб’юць тыя шыбы, не захопяць тыя скарбы? Можа, таму, што прыстойныя? Не… таму што належаць да групы людзей, якая забараняе красьці бедакам. Ну і зразумела, таму, што гэта ім не аплаціцца. Лягчэй заробяць на біржавых апэрацыях не працуючы, паэксплюатуюць служку, не дадуць «на піва» галоднаму… як тады мне на вакзале, але ня выступяць супраць багатага.

Чалавек у няшчасьці лепш пазнае жыцьцё за адзін дзень, чым шчасьлівы на працягу шмат гадоў. Але праўда, што нейкае дробнае на выгляд здарэньне альбо перажываньне могуць радыкальна зьмяніць стаўленьне чалавека да мноства праблем. Гэта можа стацца за адзін тыдзень, нават за адно імгненьне. Гэтак адбылося са мною на працягу апошніх дзён. Зразумеў, што наўкол мяне адбываецца няспынная барацьба за дабрабыт і што гэта рухавік чалавечай дзейнасьці. Зразумеў, што галоўнай вартасьцю чалавека ў вачах «Сусьвету» ёсьць вартасьць яго маёмасьці. Прыгожы чалавек мае цудоўны дар прыроды. Здаровы чалавек — шчасьлівы. Мудры чалавек — сьвятло ў цемры нашага жыцьця. Дужы чалавек выклікае захапленьне. Добры чалавек — аздоба нашага біялагічнага віду. Але чалавек брыдкі, хворы, слабы, злы, неразумны ды хітры й багаты — іх гаспадар. Ён купіць прыгожага чалавека для агідных оргій. Дужы чалавек губляе здароўе, працуючы на яго. Мудры чалавек здурнее, выхваляючы яго. Добры будзе яго абаронцам. А мяне, які бараніў яго багацьці, выкінулі на брук — калі я выканаў сваё заданьне… Там, на Магіле невядомага жаўнера, гарыць агонь. Там ускладаюць багатыя і прыгожыя вянкі. А я, жывы жаўнер, вымушаны здыхаць з голаду, піць горыч і жыць з роспачы. Во… багатаму чалавеку лепей заплаціць за пабудову помніка невядомаму жаўнеру, чым заняцца лёсам жаўнераў, якія засталіся жывымі.

Я крочу вуліцай… Ня гэтак бязмэтная, як раней. Іду, уважліва цікуючы шпацыруючых. Спыніўся пры газэтным шапіку. Падышоў да яго адзін мужчына, якога я залічыў да катэгорыі «разявак». Купіў газэту і паклаў яе ў кішэню восеньскага паліто. Потым выняў з бакавой кішэні пінжака кашалёк. Даў банкноту прадаўцу, а атрыманую рэшту паклаў у кішэню нагавіц. Кашалёк схаваў ва ўнутраную кішэню пінжака. «Шкада, што не ў паліто». Ён адышоў, матляючы крысамі незашпіленага восеньскага паліто. Я падаўся за ім. Было позна. Мінакоў мала. Гэта ўскладняла мае заданьне, бо каб выцягнуць яго кашалёк зь пінжака — трэба было ўсунуць руку глыбока пад крысо паліто. Толькі адзін раз надарылася мне добрая магчымасьць каля кіно, зь якога выходзілі гледачы. Калі той мужык апынуўся ў натоўпе, я хутка абмінуў яго і пайшоў насустрач. Потым, прыціскаючыся да яго ў тлуме, узьняў крысо яго паліто. Схапіў двума пальцамі край кашалька, але ня здолеў выцягнуць. Нехта мяне адштурхнуў. З жалем я пазіраў на адыход уладальніка кашалька. Ён зьнёс з сабою маю надзею прагнаць голад.

Я пачаў спакойна і крытычна разьбіраць сваю спробу. Прыйшоў да высновы, што моцна памыліўся. Трэба было, праходзячы побач, пачаць папраўляць леваю рукою шапку ці каўнер. Гэта засланіла б рух маёй правай рукі, і тады, прыціскаючыся да яго, змог бы лёгка выцягнуць кашалёк. Так, гэта найбольш істотнае: паказным рухам, які прыцягвае ўвагу да сябе, засланіць сапраўдны рух.