Адваротны бок люстра

– А валасы насамрэч ніяк нельга пакінуць? – умольна паглядзела на яго дзяўчынка.

– Не, – адказаў юнак.

– Добра, – асуджана ўздыхнула Бася. – Рэж.

Міхал пачаў няўмела стрыгчы дзяўчынцы валасы. Бася нават вусны закусіла, каб не расплакацца. Яна заўсёды так рупліва ставілася да сваіх валасоў, даглядала іх і песціла, а тут такое варварства!

– Не, я так да людзей не пайду! – заявіла дзяўчынка, убачыўшы ў люстры няроўна падстрыжаныя пасмы, якія парассыпаліся па плячах.

– Чаму? – галава юнака паказалася з-за яе спіны. – Затое паглядзі на сябе – выліты хлапчына!

Насупіўшыся, Бася кінула на яго гнеўны позірк. Калі б дзяўчынка апынулася ў іншых абставінах і Міхал не быў бы адзіным чалавекам, на якога яна можа спадзявацца, ён бы рызыкаваў зрабіцца яе лютым ворагам.

– Пачакай! – сказаў юнак, ізноў нырнуўшы ў куфар.

Дастаўшы адтуль чорны аксамітавы берэцік з фарсістым пяром, Міхал здзьмухнуў з яго пыл і насунуў Басі на самыя вочы. Дзяўчынка крыху падцягнула берэт з ілба і кісла зірнула на задаволенага сваёй працай юнака.

– Ну, зараз – усё! – шырока ўсміхнуўся ён. – Можам ісці снедаць.

Праходзячы міма люстра, Бася затрымала позірк на сваім такім незнаёмым абліччы і гучна ўцягнула паветра. У яе, вядома, былі няўдалыя дні, але каб настолькі – ніколі. Мала таго, што ёй собіла трапіць у гэтае пазбаўленае элементарных зручнасцяў XVI стагоддзе, з якога яна немаведама калі выблытаецца і незразумела, ці выблытаецца ўвогуле, дык яшчэ і валасы абрэзалі – яе найвялікшую каштоўнасць. І Міхал таксама – дурны! Як пераапрануў Басю, пастрыг, дык раптам пачаў ставіцца да яе, нібы да дзіцяняці якога. Куды дзелася ўся яго далікатнасць і пачцівасць? Дзяўчынка зрабіла нейкі ўжо надта пакутніцкі ўсхліп, шморгнуўшы носам.

– Не журыся, Баська! – усклікнуў Міхал і, не разлічыўшы моцы, дужа ляпнуў яе па плячы так, што ў дзяўчынкі падкасіліся ногі.

Бася сабрала рэшткі сіл і паспрабавала супакоіцца. Раптам ёй у галаву прыйшла ідэя.

– Слухай, Міхал, калі ты ўжо мяне апрануў як хлопчыка, можа, мы пойдзем пашпацыруем па горадзе? – спытала яна.

– Так, – кіўнуў юнак. – У мяне ж вольны дзень. Можна адразу пасля снедання і пайсці.

Яны спусціліся па лесвіцы ў прасторную залу, дзе за сталом ужо сядзела некалькі чалавек: пажылы мужчына і трое маладых людзей, якія пра штосьці жвава гутарылі. Па-за імі стаяла рудавалосая мажная кабеціна гадоў сарака, якая, убачыўшы Басю ў хлапчуковым адзенні, пляснула рукамі і ўжо жадала была адкрыць рот, каб нешта сказаць, але, заўважыўшы, як Міхал цішком паказвае ёй кулак, змоўчала і незадаволена сцяла вусны.

– Добрай раніцы! – павітаўся юнак.

У адказ таксама пачуліся прывітанні. Людзі за сталом з цікаўнасцю паглядзелі на Басю, а мажная кабета падбадзёрваючы ўсміхнулася ёй.

– А гэта… гэта Янэк, – Міхал прадставіў усім дзяўчынку, назваўшы яе першым імем, якое ўзгадаў.

Бася прысела на лаву.

– Карміцелька, дай Янэку посуд, – папрасіў юнак.

– Марыська! – гучна крыкнула кабета ў адчыненыя дзверы, якія вялі ў кухню. – Прынясі яшчэ адну талерку і конаўку!

У залу ўвайшла румяная дзяўчына з посудам у руках і пытальна зірнула на карміцельку.

– Пастаў пану Янэку.

Убачыўшы Басю, дзяўчына зачырванелася яшчэ больш і, апусціўшы вочы, паставіла перад Басяй талерку з конаўкай.

Пасярод стала былі вялізная міска з кашай і свежы нарэзаны хлеб. Міхал наклаў сабе цэлую талерку кашы і падсунуў міску да дзяўчынкі. Убачыўшы страву, Бася зморшчылася, зачэрпнула трохі кашы, пакалупала яе ў сваёй талерцы, але так і не пакаштавала.

– Адкуль пан Янэк прыехаў? – спытаў пажылы мужчына.

– З-пад Ліды. Ён мой далёкі сваяк, – зноў пачаў выдумляць Міхал.

– Сапраўды? А я не ведала, што ты там маеш сваякоў, – карміцелька дапытліва паглядзела на юнака.

– Насамрэч, – страпянуліся маладыя людзі, – хіба ты маеш радню ў Лідзе?

– Так, ды толькі вельмі-вельмі далёкую. Збяднелая шляхта. Бацькі Янэка папрасілі пашукаць нейкую службу для сына, вось я і прывёз яго ў Вільню.

– І куды ж ты збіраешся яго ўладкаваць? – зноў спытаў пажылы чалавек.

– Я пакуль пра гэта не думаў, – адказаў юнак і дбайна ўзяўся есці, каб пазбегнуць далейшых запытанняў.

– Ну, мне здаецца, што пан Янэк пакуль што надта юны для ваяўнічай службы, – меркаваў услых мужчына. – Хіба што яго да княгіні адправіць, але чаму толькі ён навучыцца сярод кабет?

Маладыя людзі дружна зарагаталі.

– А што ён умее? – спытаў адзін з іх.

– Ды нічога асабліва і не ўмее. Я думаю, пакуль Янэк застанецца пры мне, – няпэўна прамовіў Міхал.

– Яснавяльможны пан Міхал вырашыў абзавесціся пажам, – з’едліва заўважыла карміцелька.

Юнак спадылба зірнуў на яе і ўзяўся жаваць далей.

– А як пану Янэку спадабалася Вільня? – пацікавілася кабета.

– Янэк амаль не бачыў горад, мы ж прыехалі позна вечарам, – паспяшаўся з адказам Міхал.

– А ён што, нямко? – хітра прыжмурылася карміцелька.

– З чаго ты вырашыла?

– Ну, ты ўвесь час адказваеш замест яго, не даеш хлопчыку нічога сказаць.

– Хадзем, – сказаў Міхал Басі, рэзка ўстаўшы з-за стала.

Дзяўчынка журботна паглядзела на астылую кашу ў талерцы і ўзнялася следам за ім.

– Куды гэта ты сабраўся? – усклікнула карміцелька.