ANTOLOGIO

posibligas pensar ke la pezo di lua evo ne esis tre granda por lu e ke il

povis vivar ankore dum kelka yari.

Ni ne kredas ke ulatempe on notizis, en Francia, exemplo tante

remarkinda pri longa vivo, skribas la kronikisto dil aludita Buletino, ilqua

explikas havir l’okaziono deskovrar certena nombro de centayara personi

dil XVIIma e XVIIIma yarcenti dum analizar la akti pri sepulto dil parokiala

registri por la civila stando ; ma nulu de li, tamen, irabis trans la evo 110

yari.

Perigordia (1) : Perigordia esas regiono di sudwest-Francia

( Segun artiklo interretal)

(Ek Kuriero Internaciona n° 4/2014)

308

CENT-E-KINADEK YARI ANTE NUN, LA SEPARO-MILITO (DESFACILE)

FINIS

DE APRILO TIL JUNIO 1865, CESIS LA SEPARO-MILITO

La milito qua dividis violentoze Usa, de 1861 til 1865, e qua cetere ibe

nomizesas « intercivitana milito » restas un de la maxim konfuziganta e

misterioza enigmati dil historio pri la armizita konflikti.

Nome, se kustumale on remarkigas, ke ‘jame’ du demokratii intermilitis,

on mustas hike agnoskar ecepto. On certe povas konsiderar ke ne

parolesis pri milito inter du nedependanta landi, ma lo esus ignorar la

fakto, ke en 1861, la nociono pri naciono Usana esis quaze neexistanta.

Singla civitano sentis su membro di komunajo formacita per lua Stato e

la konflikti ne esis skarsa, precipue pro motivi di frontieri. La lasta

konflikto carelate eventis ankore en 1858, inter Virginia e Maryland.

Singlafoye, tamen, l’opozo povabis aranjesar per la mediaco dil

diplomaco e lo semblis nepensebla utiligar armi por solvar tala kontesti.

Omnube en Usa, la instruktita personi – lore plu nombroza kam en Europa

proporcione di la habitantaro, malgre tenaca misopiniono – sentis su fiera

ed asertis lia fiereso konstruktar ensemble sistemo politikal ube la

publika liberesi e la homala yuri esis ye la unesma rango dil skopi

politikal. Ultre lo, komuna linguo, la sentimento partoprenar la sama

aventuro kolektiva, olta apartenar a nova mondo, inklineso tre forta por

l’egaleso dil chanci e por l’inicio individual kune kontributante al suceso

dil komunajo, tandem la kompleta nepermeebleso al tezi socialista

malgre l’instalo di sindikati vizanta defensar interesti profesional, omna

kondicioni semblis existar por forjar solidara e rezolvema populo. Plura

militi ja soldabis lu opoze ad enemiki komuna, nome la anciena landi

kolonial Anglia ed Hispania, ed anke Mexikia lor la milito di Texas.

Tamen, lo esas ankore unfoye plusa la klarvidanta Alexis de Tocqueville,

qua, en 1835 relevis risko di grandega konfronto inter du koncepti pri la

developado ekonomial. La una, predominacanta en la Stato dil Sudo,

precipua amba Caroline, Florida, Alabama, Georgia e Virginia, su

apogante sur la libera kambio e la exportaci, aparte vers Europa, di

produkturi, precipue texala, havanta altanivela qualeso ; la altra,

predominacanta en la Nordo, olqua su apogis sur la protecionismo e la

pagendaji doganal en la skopo prezervar kontre la konkurenco naskanta

309

industrio manufaktural e vizante unesme interna merkato grande

kreskanta.

Ad ita difero di perspektivi adjuntesis anke kelka nesimilesi kultural, la

habitanti dil Sudo fervoris plu multe por lia historio, por lia sulo, por lia

nomo quale por lia familio, por lia yuna tradicioni quin li tamen prizis

unionar kun altri heredita de Europa, kam la habitanti dil Nordo, plu

nomada, ofte senradikigita e diveninta tilextreme individualista, ne-

interesata a naskanta identeso social.

Fine, la Sudo karakterizesis per certena desfido relate la federala

guvernerio e timis plu kam omna cetera kozi la permananta tendenci di

olta koncernante uzurpi di suvereneso.

En ita kuntexto general, la sklaveso, quan Thomas Jefferson nomizabis

en 1776 « aparta institucuro », per dicar « mantenar la sklaveso lo esas

quaze tenar volfo per la oreli : onu ne aprecias ico, ma onu ne povas

desprenar lu », ne esis la precipua riskajo, quan on prizis plu tarde tro-

evaluar. Kom modo di organizo por la laboro agrokultival, di qua la

nehumana traiti ne perceptesis klaramente nam multa sklavi profitis

vivo-kondicioni tre supera ad olti di la laboristi e manulaboristi di la civiti

dil Nordo, ol esis parto de ekonomiala equilibro nacional, olqua ne

semblis povar esar kontestata.

La milito - komencita dal Stati Sudal asemblinta su en Federuro ed

elektinta lia propra prezidanto en la persono di Jefferson Davis, ilqua

esis plantacisto di Mississipi e ja efektigabis kariero durinta dum longa

tempo en Washington - vizis min multe, originale, kombatar la Nordo

kam asertar la volo prezervar identeso kolektiva. Davis cetere refuzis la

vorto « separo », nam il nur postulis la prezervado dil suvereneso dil