Авантуры Вырвіча, Лёдніка і Чорнай Меланхоліі

Доктар выціснуў з сябе фразу нібыта нейтральную, але ў ягоных вуснах гэта была выразная просьба аб выбачэнні. Ну не любіў Чорны Доктар выбачацца.

— Калі нядзельную літургію прапусціў... то захапіўся, — холадна прамовіла пані Саламея, усё яшчэ ўгневаная.

Лёднік, на шчасце, не пачаў звягаць пра сваё калецтва, якое нават у храме паказваць не хоча. Перахрысціўся вінавата... Вырвіч паспяшаўся перавесці размову.

— А як там Алесь Баўтрамееў Лёднік? Даўно пісаў?

Лёднік калупнуў лыжкай рубцы з анісам — пані Саламея выстаралася на ўлюбёную страву мужа, — стрымаў уздых. Адзіны сын з’ехаў у Венскі ўніверсітэт не ў самых добрых настроях.

— Месяц таму ліст даслаў. З вучобы сышоў... Прыбіўся да Вольфганга фон Кемпелена, які не заалогіяй займаецца, а механікай. За нейкі праект разам з ім узяўся. Спадзяюся, не за чарговага механічнага шахматыста...

Лёднік зірнуў на Пранціша, які відавочна не ведаў, пра што гаворка, і зрабіў ласку патлумачыць.

— Кемпелен пяць год таму зрабіў аўтамат, які гуляе ў шахматы — васковы турак у багатым адзенні сядзіць за сталом з шахматнымі фігуркамі, якія можа перасоўваць... I абыгрывае ўсіх прыдворных Марыі Тэрэзіі. Забаўка для багацеяў...

Твар доктара перакрывіўся пагардай — з лялькамі-аўтаматамі ў яго былі не самыя лепшыя адносіны... Адладзіў быў на сваю галаву адну такую па імені Пандора — ледзь выжылі ўсёй кампаніяй праз ейныя таямніцы.

— А я ж прапаноўваў яму пратэкцыю, мой стары сябар, выдатны натураліст, узяў бы яго на кафедру... Адмовіўся. Сказаў, хоча дамагчыся ўсяго сам. Спадзяюся, усё-ткі знойдзе варты занятак сваім здольнасцям... на радзіме.

У апошніх словах не было ўпэўненасці. Вырвіч скасавурыўся запытальна на пані Саламею.

— На сэрцы раны зацягваюцца доўга... А часам і ніколі... — Ціха адказала на непрамоўленае пытанне гаспадыня дома.

Лёднік панурыўся... А Пранціш не наважыўся ўдакладняць. Алесь з’ехаў у Вену пасля таго, як загінула ягоная нявеста, панна Праксэда з Брастоўскіх. I Бутрыму гэта — нож у сэрца... Бо Праксэда была ягонай асістэнткай, кахала свайго настаўніка без памяці, не спадзеючыся на ўзаемнасць... Як яе самую — Алесь. Дзіва што бацька з сынам разышліся. А яшчэ, відаць, сын удаўся гэткі ж ганарлівец, як бацька, i не хоча, каб яго ўспрымалі як сваяка славутага навукоўца.

Дзесь за акном, па полацкай вуліцы, працокалі падковы коніка, загрукаталі колы... Можа, везлі дровы, можа — труны, можа — чужое шчасце альбо свойскую смерць.

А вэнджаныя вугры нішто сабе... I блакітны ліквор, на крываўніку настоены, што адмыслова дзеля госця падрыхтаваны непітушчымі гаспадарамі, файны... Некаторыя падфарбоўваюць такі ліквор берлінскім лазуркам, але Лёднікі нізавошта не сталі б шкодную для здароўя фарбу ўжываць. Таму Вырвіч быў пэўны, што зёлка з белымі кветачкамі сабраная ў самы спрыяльны час, і спірытус выгнаны чысцюткі, i цукру самае то, каб не ператварыўся цудоўны блакіт у брудную зеляніну... Шкада, малавата падліваюць, чарачка з налібоцкага зялёнага шкла ледзь з мезенец...

— Дык што там з Жанам Жыліберам? — Лёднік усё-ткі быў устрывожаны і вінаваты. — Наўрад штось тэрміновае... Не паехаў бы пан Вырвіч па дапамогу за свет. Жан — сам выдатны дыягност і хімік, цяжка ўявіць рэчыва, якое ён не пазнае.

Пранціш ускалмаціў русявы чуб...

Гісторыя магла натхніць на напісанне камічнага рамана.

Пачалося з таго, што падкамораму Менскага павета давялося асабіста выпраўляцца ў Гародню, на сустрэчу з падскарбіем Антоніем Тызенгаўзам. Іначай справа па гвалтоўным адразанні шляхецкіх зямель на карысць каралеўскіх дарог пагражала перарасці ў шляхецкі рокаш.

Усёмагутны Тызенгаўз, «кашалёк» Цялка (як празвалі Станіслава Панятоўскага), ужо не быў такім непахісным. Асабліва пасля таго, як прамовіў: «У караля няма родзічаў», — і паспрабаваў адціснуць ад казны прагных сваячкоў уладара. Брат Станіслава Аўгуста Казімір, які праславіўся тым, што спрабаваў засяліць свае шыкоўныя сады ў Варшаве малпамі, і сястра караля Браніцкая па мянушцы Кракаўская метрэса пакляліся знішчыць наравістага падскарбія і не стамляліся сварыць яго з Панятоўскім. Каралеўскую радню падтрымлівала шляхта, якой абрыдлі наезды «дзікіх баснійцаў» з гвардыі Тызенгаўза. Усім было ясна, што дні пана Антонія на пасадзе падскарбія палічаныя. Таму і асмельваліся адзін перад адным прад’яўляць яму прэтэнзіі... Над мёртвым арлом і варона з калом.

Вось і Вырвіч адправіўся ў Гародню з петыцыяй менскай шляхты, якая не жадала, каб дзеля каралеўскіх дарогаў адбіралі яе валокі. Думаў і Лёдніка там застаць, які працаваў у медычнай акадэміі, створанай Жыліберам, і самога Жана, старога сябра, наведаць.

Лёднікаў, аднак, не заспеў — аказалася, вярнуліся ў Полацак.

А пан Антоній Тызенгаўз заявіў: разглядаць інскрыпцыі менскай шляхты не стане, пакуль іх падкаморы не прывязе ў Гародню доктара Лёдніка.

Падстава пачэсная: трэба вылечыць вельмі карыснага для дзяржавы Жылібера. А доктар занурыўся ў нейкую чорную меланхолію ды ігнаруе ўсе заклікі.

Зразумела, Вырвіч пагадзіўся... Тым больш калі наведаў Жылібераў.

Прычынай вэрхалу аказалася кабета.