Беларусь. Памятное лето 1944 года (сборник)

Адчувальны ўрон захопнікам у жывой сіле і тэхніцы наносілі дыверсійныя трупы, якія ў канцы верасня 1943 г. пастаянна накіроўваліся камандаваннем партызанскіх фарміраванняў для мініравання шашэйных і грунтовых дарог, раптоўных нападаў на невялікія падраздзяленні гітлераўцаў. Некалькі дыверсійных труп асобнага атрада № 720 на працягу 29–30 верасня 1943 г. на дарозе Краснаполле – Чэрыкаў падарвалі восем нямецкіх аўтамашын і шляхам абстрэлу калоны праціўніка знішчылі 25 акупантаў. Тры дні запар праводзілі мініраванне дарогі Краснаполле – Прапойск дыверсійныя трупы асобнага атрада № 42. На шляху Чэрыкаў – Прапойск дзейнічалі дыверсійныя трупы асобнага атрада № 721 (камандзір А. М. Гарбаты). За перыяд з 25 па 29 верасня 1943 г. яны ліквідавалі 18 салдат і афіцэраў, знішчылі тры аўтамашыны. Дыверсійныя трупы асобнага атрада № 48 (камандзір А. Л. Гаўрыленка) у канцы верасня 1943 г. неаднаразова абстрэльвалі невялікія калоны гітлераўцаў і такім чынам забілі і паранілі 24 акупанты [4, л. 13; 7, л. 7; 15, л. 313, 323; 18, с. 207].

Істотна затрымлівала перамяшчэнне праціўніка ў заходнім напрамку дзейнасць партызан па разбурэнні камунікацый праціўніка. За апошнюю дэкаду верасня 1943 г. народныя мсціўцы знішчылі дзясяткі мастоў на дарогах, якія былі на шляху адступлення гітлераўскіх войск. Трупы асобнага атрада № 43 (камандзір М. В. Навуменка) падчас выхаду на камунікацыі з 20 па 27 верасня 1943 г. спалілі восем мастоў і зрабілі два завалы на дарогах у Краснапольскім і Прапойскім раёнах. У выніку разбурэння партызанамі асобнага атрада № 48 двух мастоў праз раку Ухлясць і арганізацыі дзесяці завалаў на лясной дарозе Дабужа – Хачанка 25 і 28 верасня 1943 г. рух нямецкай тэхнікі па балынаках Бахань – Красніца і Боўкі – Красніца быў спынены на некалькі сутак. Асобны партызанскі атрад № 721 толькі за 25 верасня 1943 г. знішчыў чатыры масты ў Горацкім раёне. Значна ўскладніўся рух воінскіх эшалонаў праціўніка на ўчастку чыгункі Чавусы – Крычаў у сувязі з падрывам партызанамі гэтага атрада калонкі вадакачкі на чыгуначнай станцыі Верамейкі. Прыкладна на двое сутак затрымаў адыход нямецкіх войск у раёне Прапойска асобны партызанскі атрад № 42, які арганізаваў завалы на ўсіх грунтовых дарогах з перакопамі і мініраваннем. Актыўна дзейнічаў на камунікацыях праціўніка асобны атрад № 47 «Перамога» (камандзір П. Ф. Ліпкін), які 26 верасня 1943 г. пусціў пад адхон воінскі эшалон на ўчастку чыгункі Горкі – Орша, а таксама правёў некалькі дыверсій на балынаку каля вёскі Добрая Горацкага раёна і ліквідаваў пры гэтым 13 немцаў і 22 паліцая [6, л. 15; 7, л. 23; 8, л. 6; 14, с. 230; 15, с. 321; 18, с. 202].

Партызанскія фарміраванні, якія дзейнічалі на ўсходзе Магілёўшчыны, пры набліжэнні Чырвонай Арміі разгарнулі баявую дзейнасць па ратаванні насельніцтва ад угону на германскую катаргу, недапушчэнні спальвання населеных пунктаў спецыяльнымі групамі гітлераўцаў, зрыву вывазу нарабаванай акупантамі маёмасці. Партызаны 13-й брыгады падчас нападу на чыгуначную станцыю Камунары 19 верасня 1943 г. выратавалі ад угону ў Германію каля трох тысяч мірных жыхароў, а 24 верасня 1943 г. на працягу пяці гадзін вялі бой з нямецкім палком, які адступаў па бальшаку Норкіна – Брацькавічы з захопленай у мясцовага насельніцтва жывёлай. Пад аховай гэтай брыгады знаходзіліся да дзевяці тысяч жыхароў з некалькіх вёсак Клімавіцкага раёна. Трупа партызанскага атрада № 48 каля вёскі Смоліца 1 кастрычніка 1943 г. адбіла ў нямецкіх карнікаў і вярнула мясцовым жыхарам 68 галоў жывёлы. Перабраўшыся на ўсходні бераг Сожа і разгарнуўшы там свае баявыя дзеянні, 14-я брыгада абараніла вёскі Сычын, Новая Ельня, Восаў ад разбурэння трупам і нямецкіх факелынчыкаў. На тэрыторыі Чэрыкаўскага раёна з такімі трупам і акупантаў змагаўся асобны атрад № 721 [2, л. 56; 8, л. 13; 15, с. 323; 21, с. 332].

Наступальны рух Чырвонай Арміі па тэрыторыі ўсходняй Магілёўшчыны да лініі Проні і Сожа адбываўся вельмі хуткімі тэмпамі, аб чым сведчаць даты вызвалення раённых цэнтраў дадзенага рэгіёна. У сувязі з гэтым мелі месца толькі адзінкавыя выпадкі ўзаемадзеяння паміж перадавымі армейскімі час-цямі і партызанамі, якія дзейнічалі на гэтай тэрыторыі. Так, партызанскі атрад «За Савецкую Беларусь» (камандзір К. А. Мартынаў) 30 верасня 1943 г. па загадзе камандзіра дывізіі генерал-маёра Раўненкі ўзяў пад свой кантроль балынак Краснаполле – Чэрыкаў, захапіўшы нямецкія дзоты. Праз некаторы час партызаны з засады атакавалі калону праціўніка і ліквідавалі 30 акупантаў. 3 мэтай дапамогі перадавым часцям 50-й арміі дзве роты партызанскага атрада № 42 пад камандаваннем начальніка штаба I. М. Гаўрылава ў ноч на 1 кастрычніка 1943 г. нанеслі раптоўны ўдар з тылу па вялікай калоне нямецкай пяхоты, якая пачала разгортвацца для ўступлення ў бой з савецкімі войскамі ў раёне Ялец – Старынкі. У выніку моцнага агню падаспеўшых часцей Чырвонай Арміі і ўмелых дзеянняў народных мсціўцаў праціўнік страціў каля 900 забітымі і пакінуў свае пазіцыі [3, л. 36; 7, л. 23].