Бурятские народные сказки. Бытовые

"оннн бэритэй болообди, долоо хоноод хурим ерхыйма, хурЯ гээ бэлдэ". Тиижэ баян хун унтажа, хгшэниин ехэ сижэ, уЯ тан хэбтэн убээ юу-хгээ бэлдэнэ. Шабар тэнэг хубууеэ ехэ анхаар' хубсалуулжа, э юуйин амнажа, хунидли хун бола гоно. Долоон хоног соо арси тамси, мяха шулэ бэлдэнэ. Долоб. хоиоон хойиа убээтэй хун арб а а тэргээ хуллэнэ, айлаа нэгэ худэн хн, бэгэд, амагадууы абажа хурим ерэнэ. Хурим ep-j хэдэ, баян хун угтан абан байна. Баян хн хгшэнтэёон hyraj дажа байсангаа абаашажа ороно. Дурбэн хултэйдэ дуурэ юу-: мэ табина, олон хлтэй остоол дээрэ у га а айхымайе табина/ Бэрэеэ шабар тэнэг хбтэеэ ехэ айн таалга соо тхэрк айхан остоолдоо идеэлэгты гэжэ засиба. Долоон хоног соо ехз| зугаа хэбэ, найматьхи хоногтоо айшиын гэр тээшээ бусах" болобо. Бусаха болоод байхадан, арбан табан толгой хони, дрЗ бэн ааха неэ, гурбан мори хлэр угэнэ, гурбан хулум шр дэшлнэ. Табан-ёргоон уран дархани абажа, убээтэй хндэ ехэ байсан барюулна. Нэгэ хоёр хб абажа, убээтэй" хнд уряа хойно табина, адуу малый, таряа талхайн, убэ; хоолиин бэлдлжэ, ехэ айн ажалтай байна.

бээтэй хни басаган баян хни бэри боложо, худэмшэ юу хууиин хэжэ гуйжэ харайжа байна. Шабар тэнэг хубууниня адуугаа эрьехэм гэжэ тарана. Одироон хойнон хгшэниин у-рана:

— Худэн толгой мори адуутайбта? Тиихэдэн хурайха болоон хубууннинь хэлнэ:

— Мэдээ бээб, тоогын олохо убээм.

— Худэн толгой хонин адуутайбта?

— Тэрээнииш бэрэ мэдэхэ убээм! Хонин адуу ябагшал даа, маиаймии, бэшиимии?

— Худэн толгой хэр адууатайбта? Худэн толгой ha аха унеэн бииб?

— Эхэмни унеэ асараад аагшаал, тиигээд саашиин мэдэхэ убээм.

— Худы газар хахалжа, худы таряй таридагымта? Тиигээд хурайха болоон хбниин: — "Намаа дайдымай

бу ура", — гээд газаашаа гарашана. Тиихэдэн тэрэ басаганиин шэбшэнэ: "Баян хндэ ехэ шабар тэнэг хубуун бии гэжэ хэла сэгшаан. рьёо- е наан соо энээнтэй зобохо болхымшииб!

даа, — гэжэ шэбшэнэ, ехэ уры дуры болоно. Амитани шог яая-дан, шорой тооон болхом", — гэжэ ехэ гаихал гайхажа байна. Баян хн хгшэтэёон: "Иибэл хбмнай айн болохо", — хэжэ

ехэ сёотэй.

— Манн хэшхада энэ ажал пуудалымнай, ажал адууйым-

най, алта мунгээмнай хэндэшкэ ухэ убээ, ехэ панн бэртэй болообди, — гэнэд. Иижэ нэгэтэ хбниин хгшэин урана:

— Ямар иимэ баабайдаашье, маамадаашье айлшалжа ошохо

бээмши? Намаяашье дахуулаад ошоо хадаа аймаад.

Тэрэ хгшэниин хэлнэ:

— Шамтай ошожо амитани шог наадан, шорой тоопон бол-

хомнии. Иимэ юушье мэдэхэ убээ хунээр ошхойм хадаа, ган-

саараан ошыш.

Тиигээд хэлхэлээрэн, хурайха хбн эсэгэ, эхэдээ хэлнэ:

— Би хадамайдаа ошохом. Хугшэмни хэлээ ошохо хадаа ошыш гэжэ. Баян хун хугшэтэёон хэлсэбэ: "Энэ хбмнай Ои-сяаха солоо орожо захалаа, бэрэмнай ургаагаабшиидаа".

Баян хун хубуундээ хэлэбэ: "Хгшэн трхэмдэ ошохо хадаа айн морёо унажа, айхан хубсааяа мдэжэ ошхобоош-таа".

Баян хуни хубуун айн морёо эмээллэжэ, айхан хубсааа

мдэнэ. дэшэжэ ябхадаа хэлнэ: (эсэгэ, эхэнь)

— Ши хадамайсияа танихиимииш?

— бээ.

— Харгыын танихиимииш?

— бээ.

Тиихэдэн хгшэниин хэлэбэ:

— Би харгыйыш заагаад хэб, ши харгыаан гараа бээ залай ябахаш, ой тайга соо орохош, харгыаан гаржа шоно нохойн хнээн бу боло. Ойн захада гархада шэнэ байсан байха, тэндэ ороходош хадамайш тэндэ байха. Хадамшини: Хри-гэн ерээ, — гээд хони алаха, хатуу арси табиха. Хонини мяха ехэ тэнэгээр идежэ гдэээ б бдэ, бисяахаар идеэрээш. Хатуу арсиин тэнэгээр уужа тнэжэ трижэ, ехэ муумайи б хэ, ама хрээд угрээш. Тиихэдэн тэрэн:

— Зяа, — гэнэ.

"Хригэн хбмнай, унта гэжэ оро заажа гэхэ, орондоо орходоо хубсааа хуу тайлаад, эбхээд унтаарайш. Ойлгоош?"

— Ойлгооб! — гэбэ.

Тиижэ тэрэ басаган хуряахаяа харгыдан оруулжа табина. Тэрэ шабар тэнэг харгыяараа эрысэ хатаргажа ябана, тии тииээр ой соо ороно. Хуни багташа убээ нараад байна. Хар-гуЙ дээрэн аймаштай ехэ нараан ургашоод байна. Нараанда ерээд, тороод байшана. "Энэ нараайе хайшан гээд гархымтеэ, хгшэм харгыаа гарха убээ гэжэ хэлээбойтеэ, харгыаа гараа хадаа, тойрожо арлишаЬсыма", — гэнэ.

"Энэ нараа дэ бэеэрээн абираад, морёо нараан дээгр абаад буугмд, харгыдаа орохоб", — гэжэ шэбшэнэ Тиижэ бэ рээн яараан дэ абнржа гарана. Нэгэ гэшэнээ таталдй на. хоёртьхн гэшуэнээ таталдана, гурбатьхи гэшэ тэбэ-рээд таталдана. Гурбатьхи гэшэн даагаа убээ, хухаржа уяашана. Шабар тэнэг хубуун гэшууээ тэбэрэээр нарапан! уауурта укашана. "Иижэ нараан дээрэээ унажа хкиимшии даа", — гээд нараанаа гэшууэ тэбэреэд хэбтэшэиэ. Ой соо] хоёр хуя модо отолжо байымаад, глнаа абаад удчэ бол-| соро ходо морин байна хыйма. Тэрэ хоёр хубууд хэлсэнэ: Энэ] морян яахадаа эндэ байхым, али хулуушан хулуугаад ортиии кой, ошшо харайилаа.

Тэрэ хоёр хубуудн ерэхэдэ, аймаштай айхан морин эмээл| юунннн баран мнгулуулэн, нараани узуурта нэгэ залуухая хбн нараанн гэшэ тэбэреэд, нюдээ ялайса хараад хэ0 |' тэнэ. Тэрэ хоёр хубууд hyp аба:

— Эндэ эрндэ амаржа хэбтэбыш? Тэрэ хубуун хэлэбэ:

— Нараан дээрэээ унаад, хэшд хэбтэнэбй. Тэрэ хоёр хубууд хэлэбэ:

— хээн хн дуугарха убэйма, ши ухээ убээлши.

— Зяй, ухээ убээ хадаа бодохом, — гэжэ нараанай гэш^ э хаяад бодоно.

— Нараа дэ ендэ абиржа гараымши? — гэнэ., Тиихэдэ тэрэ хбн хэлнэ: \