Бурятские народные сказки. Бытовые

Уряа нэгэ ехэ баян* хн байгаа, адуугаар| шье, алта мнгршье. Ел — бэри турбаз дрбэн х зардаг байгаа. Дайда далаяа хуу эзэлээд, гурбал дрбэн хлэншэ ябаан хдын бэл нажир бээ баянаа х| дэмэшын захадан гаража ядажа байгаа ан. Тэрэ баян хщ гансайхан 'хбтэй, ганса хбниин ехэ муу трээн, шабай тэнэг байгаа. Адуу малаа эрьехэм гээд гараад, тоо томиргына газар дайдаяа ялга тохойёошье таниха бээ хбн. дэр бри эсэгэн. хубуугээ ургаахаяа айн морёо унажа, адууни газар дайдаяа эрьежэ ерэжэ, ходо хубуугээ гаргажа байгаа ан. Тэрэ хбуниин адуугаантье эрьеэ бэйээр, нюдэниин хайшаа харам шаб, тэрээн тээшэ ябажа ябажа ерэгшэ эн. Тиихэдэ тэрэ баян" хун хугшэтэёон хэлсэнэ: "Энэ хбе хайшиинш гэжэ ургааха аргамнай бээ, манн хэмсэрэ хадаа эдэ адуу малымнай хулуу-шан хулуужа идехэ, шоно нохой бариха, алта мнгээмнай хар-тан абаха, амитан мэхэлжэ абаха. Энэ хбмнай мани хэш хада иижэ зобожо тулижа хндэ мэхэллжэ, мани олоон зри амитан зондо рээдэлдэхэ байна. Энээндэ тиимэ айн хгшэ хани оложо г хадамнай айн байгаа. айн хгшэтэй болобол, тэрэ хгшэниин зерэймнай рээдэхэ бээ, хубуимнай зобоохо бээ, хдэлшье бээ байг, идехэ, мдэхэ алта мнгэн зрэмнай болохо". Тиижэ баян хн хгшэтэёо хрэлдэбэ. Хг|| шэнивн хэлэбэ:

— Абаса гэсэёо гульдхажа, айл тийргэн дээгр ябайиЛ энэ хбндээ таатай наатаймайи олохо ёотоибди. Тиигээд ню-я дэндэ дулаахаи харагдаан эхэ эсэгэтэйнь хэлсэжэ, адуу; алта | мвгэ хайрл'ан бээ энэгтэйдээ тиимэ арга бэдэрхэ хэрэгтэй.а

Тиихэдэн бгэннин хэлнэ:

— Нээрээш хадаа ехэ збтэй хр хэлнэш, биш морёо эмээллэжэ, анл тннргэ зяйууб даа.

66 И

Тиигээд баян хн айн хубсааа мдэжэ, haft морёо эмээллэжэ, абаса гзсэйео бэдэрхэеэ айл тииргэн дээр ябаиа. Нэгэ айлаа гараад, хоёртьхн айлда ороно. Эгээн захын гэртэ бншяа-хан туртай хнээ бур-бур унин гаржайна. Газаан морёо уяжа турдан ороходонь, бгэ амган хоёр тогоогоо шабажа байна.

— Уу, ямар айи айшан ерэбэр. трнээ тогоо шабажа байнабди. Ямар золтой айшан ерэбэштаа, уугты, уугты. Хаа хрхэеэ ябаабта, ямар айлайбта? — гэжэ ураба:

Баян хун хэлэбэ:

— Айл тииргэн дээгр абаса гэсэёо суглуулжа ябаиимаб

даа.

— Холын тииргэнээ ябахымта, уугты. тогоон гархан, — гэжэ тэрэ бэгэн хэлнэ.

— Ямар пай айшан ерээбтэ, эстэр шарууаа алаымди, — гээд (амганнин) мяха асаржа шанна.

Тиижэ байхадан газаааа нэгэ залуухан басаган одироод: — Уу, айшан бии, — гээд мэндэшэлээд, эхэдээ хэлнэ: "Айшаа ндеэ-лэхэ хэрэгтэйма хиим". Тэрэ басаган гйжэ байна, эхэн тогоогоо гаргаад остоол дээрээ табяад, тэрэ айшан да а дрэн хээд избаантайин барюулна. Баян хун тэрэ бэгэ амаган хоёртой арсиин уужа, мяхайн эдеэжэ, тэрэ баян хни басагани ябажа байхадан хархадан, аймаштай сэбэр, нюдэндэ дулаахаар хара гдана. "Нээгр бэрэ хээн хн муудаха бээйма", — гэжэ шэбшэнэ. Тиигээд арсин дууалдаатьхина. Баян хун халааан сооаан мнгэ гаргаад бэгэндэ гэнэ:-Танаа хндэлхэм, — гэжэ. бэгэн хэлнэ: —Ямар иимэ айн айшамдаа, мунгэ гэжэ байха.

Айлда ошоод, гурбан тогоони арен асарна. Нэгэ тогооноо бгэндэ гэнэ, хоёртьхн тогооноо арен бэеэрээн барина. Тиижэ тэрэ арсияа уужа пуухадаа, баян хн хэлнэ:

— Битнай гансахан хбтэйм, танай басаган гансахын? Гансахан! Иижэ худа оролсожо бэлэеэ андалдаа хада ямарби?

Тиихэдэн бэгэн:

— Яахым! Иимэ хуугээр худа хээубээ яахым? — гэнэ.

амаганиин хэлнэ:

— Гансахан басагаа хадамда гэшхд. нээндэ урьежэ,

тооондо торьехамнай. Мани хэн хархым, хэн идеэлхым?

Тиигээд баян хун хэлэбэ:

— Худа айда болоон хойноо хргэн, басагантанай харал-даха хамаалдахымоо даа. Адуу мал ухэб, алта мунгэ ухэлби, шэнэ байсан барижа хэб, арбан табан толгой хонин адуу хэб, дурбэ-табан толгой ааха неэ ухэб, хоёр-гурбан толгой хллэхэ

мори гжэм.

Тиихэдэн амаганнин хэлнэ:

— Хамаалдаха харалдаха хадатнай худа анда болхымаам

даа.

Баян хн утаан бээеэ тайлажа, бээтэй хнд бэалжэ гэнэ. бээтэй хн hyp бээеэ баян хндэ бээлжэ гэнэ. Баяи

5* 67

xvh-хла оролсообди гэжэ мнгэ гаргажа, ш арси табина. Арси уутаад, мориндоо уужа ехэ усеотоеор гэр тээшээ xa-i райлгана. Гэртээ ерээд, газаагаа одироон биеэрээ, мори и дээ-j рэээ буугааб гээд, огтоод мухарижа унашаба.

— Энэ яагааб? Яаан гайхаштайма, — гэжэ хгшэннин xal раан шэрээи байна. Убэгэниин хэлнэ:

— Иимэ айн ажал хэжэ байан хойноо уугаа убээ яахымй Хугшэниин хараахаяа болижо, бэг угадажа байсанда!

абаашажа оробо. Байсанда а ороод, тэрэ баян хун хугшэнд хэлнэ: