Чорная панна Нясьвіжа

Мнішак.Дзвесце. Ну дык вось: узяўшы мае трыста дукатаў, ён аддаў мне малюпасенькую бутэлечку. Калі яе выпіць, роўна праз шэсць месяцаў, дзень у дзень, гадзіна ў гадзіну, аддасі Богу душу... Вы чулі? Ну, ці варта было за гэтую дрэнь аддаваць чатырыста дукатаў? Дапусцім, я з'ехаў з глузду і выпіў гэтае зелле. Чакаю, каб роўна праз шэсць месяцаў, гадзіна ў гадзіну, аддаць канцы. А калі мне раней камень на галаву зваліцца ці ліхаманка якая прычэпіцца, і я памру раней... За што ж тады я аддаў свае пяцьсот дукатаў?! Калі Бог хоча пакараць чалавека — перш-наперш пазбавіць розуму... Я ехаў галодны, а, уяўляеце, як бы я мог пагуляць за гэтыя шэсцьсот дукатаў? Дзякуй Богу, я неяк дабраўся да Нясвіжа, і сястра нясвіжскага князя (дай Бог ёй дабра і усялякай радасці), даведаўшыся, што я па дурноце сваёй згубіў семсот дукатаў, ласкава прыняла мяне, накарміла, напаіла і нават дала грошай на дарогу.

Бона.Колькі?

Мнішак.Два дукаты. Але што... што гэтыя два дукаты ў параўнанні з тымі васьмістамі, што гэты пушчанскі змей выцыганіў з мяне. Больш таго, ад'язджаючы, я забыўся ў ласкавай панны гэтую гадасць, гэтую атруту на стале... Не дай Бог яна вып'е яе!

Бона.Хіба вы не папярэдзілі яе?

Мнішак.Як можна, найяснейшая каралева, як можна! Канечне, папярэдзіў. Усё расказаў. I пра шэсць месяцаў, і пра тое, што аддаў за бутэлечку аж дзевяцьсот дукатаў гэтаму ваўкалаку з пушчы.

Бона (падае кашэль).Вось тысяча дукатаў. Наперад будзьце разумнейшымі, калі сустракаеце чараўнікоў. I пра гэта... не варта нікому расказваць...

Мнішак.О, што вы, каралева?! Як можна. Хіба сабе я вораг? Хіба я хачу, каб над маёй дурнотай насміхаліся людзі? Слова говару, я пра гэта забыўся і ніколі не ўспомню. Нават на споведзі.

Бона.

Няхай мне падрыхтуюць экіпаж.

Мнішак.

Куды паедзе каралева?

Бона.

У Вільню!

Вільня. Палац Барбары Радзівіл.

Уваходзіць Барбара.

Барбара.

Паехаў ты, і добрае усё

З табою з Вільні з'ехала таксама.

Змрок надышоў, і холадна паўсюль.

Завялі ружы, і камін не грэе,

I сад ля замка сумны. I пусцее.

Цябе я, любы, ўдзень і ўночы сню,

Балюча слухаць пра цябе хлусню.

Пачуй здалёку голас сэрца мой,

Прыйдзі. Прыйдзі хутчэй! I супакой.

Уваходзяць Радзівілы.

Радзівіл Чорны.

Мы з Кракава.

Барбара.

I што там?

Радзівіл Руды.

Жыгімонт, парушыўшы ўсе межы прыстойнасці... сам... сам паехаў сватацца да Габсбургаў!

Барбара.

Гэта няпраўда!

Радзівіл Чорны.

Праўда! Пра гэта пляткарыць уся Польшча!

Радзівіл Руды.

Ён каралеве-маці гаварыў:

Прынцэса найцудоўнейшая ў свеце!

Яе ён любіць! Будзе на каленях

Прасіць яе рукі. Бо ён кахае!

Цябе учора. Сёння ўжо яе!

Барбара.

Няпраўда гэта.

Радзівіл Руды.

Праўда!

Барбара.

Сэрцамчую...

Ён мне не здрадзіў... Ён душою тут.

Радзівіл Руды.

Было б найлепш, калі б ён быў тут целам.

Ты... не цяжарная? Нам шчыра адкажы.

Барбара.

Мы ўжо раней пра гэта гаварылі.

Радзівіл Руды.

Ты ўпэўнена?

Барбара.

Мне не дванаццаць год.

Радзівіл Чорны.

Але чаму?

Барбара.

Не ведаю! Напэўна,

Бог у жыцці не дасць яму дзяцей.

Радзівіл Чорны.

Дык што, карона будзе без нашчадка?

Радзівіл Руды.

Барбара... ты павінна нарадзіць...

Барбара.

Ды як?

Радзівіл Руды.

Як хочаш. У яго

Дзіця ў Вялікім княстве застанецца.

А ў Кракаве ніводная прынцэса

Яму яго ніколі не народзіць.

Барбара... Ты павінна нарадзіць!

Барбара.

Ды ад яго дзіця ў мяне не будзе!

Радзівіл Руды.

Было б дзіця... Няхай не ад яго...

Барбара.

А ад каго... яшчэ?.. Што ты гаворыш!?

Мне, значыць, трэба з некім... Божа мойі

Я, мабыць, сплю цяпер... Але так брыдка.

Што зараз я прачнуся...

Радзівіл Чорны.

Пачакай!

Даўным-даўно чароўная Юдзіф,

Ратуючы народ ад асірыйцаў,

Сама пайшла на ложа Алаферна,

Прыспала ваяводу і мячом,

Яго ж мячом адсекла галаву.

Пазбавіла свой горад ад чужынцаў.

Табе ж не трэба будзе забіваць.

А толькі даць жыццё! I даць Літве надзею!

Радзівіл Руды.

Мы столькі часу стогнем пад Каронай,

З часоў Ягайлы. А твой родны сын...

Узыдзе на пасад! I будзе ён ліцвін!

I княства наша стане каралеўствам.

Барбара.

Пакінь мяне!

Радзівіл Руды.

Здараецца такое...

На трыста год адзіны толькі раз,

Ліцвіны пра цябе складуць паданні.

Барбара.

Як я пачварва здрадзіла каханню?!

Куды мяне ты клічаш, родны брат?

Ды ты вар'ят! Вар'ят! Вар'ят! Вар'ят.

Ты з д'яблам пад руку цяпер ідзеш,

Сястру сваю, як дзеўку, прадаеш!

Радзівіл Руды.

Твой абавязак...

Барбара.

Ён — мой абавязак!

Радзівіл Руды.

Твая Радзіма...

Барбара.

I Радзіма ён!

Брат! Бацька! Бог! Увесь-увесь Сусвет!

Сыдзіце з воч! Нямілы белы свет!..

Радзівіл Чорны.

Ты супакойся і падумай добра...

Радзівіл Руды.

На свеце можна ўсім ахвяраваць,

Калі Радзіму трэба ратаваць.

Радзівіл Чорны.

Бывай, сястра... (Выходзяць.)

Барбара.

Бывай, о людзі, людзі!

Шануюць тых, хто і ў граху, і ў брудзе.