Чорны дзень

— Ніякага рашэння ў мяне яшчэ няма, Лёша. I не прыспешвайце. Дайце час асвоіцца з такой акалічнасцю... Ды і вы лішні раз падумайце...

На ўзлеску яны развіталіся. Аляксей сказаў чакаць яго пісьма.

VII

Крушынін адрэзаў кавалачак падсмажанага мяса і пачаў намазваць гарчыцай.

— I што вы думаеце, дарагі мой, прайшло нешта з месяц пасля ад’езду, прыходзіць ад Таццяны пісьмо з развадной. Усцешыла, называецца, мужа. Я — не іх, яны — не мае. Вам спадабалася б такое? — крануў ён за руку Аляксея.

Штосьці гнеўнае і пагрозлівае было ў Іванавых вачах. Ганчарэнка марудзіў з адказам: «Ці не пазнаў ён усё ж мяне? I цяпер прыпірае да сцяны, каб я сам сабе вынес прысуд?» — думаў ён.

— Вядома, не спадабалася б,— адкусіў кавалачак мяса Крушынін.— I я так успрыняў. Павінен жа мець чалавек хоць трошкі гонару ў сабе. «Не трэба мне тваіх аліментаў»,— заявіла ў пісьме. Адкуль узялася гэта гордасць, скажыце? Аліменты я ўсё ж адкладваў сам, усе гады, на асобую кніжку,— раптам адумаецца і запатрабуе,— а яе шукаць не стаў. Дрэнна, вядома, зрабіў, што не спытаў у яе бацькоў, дзе яна апынулася... Дзеля сына. Характару свайго перасіліць тады не змог. Заела: ні туды ні сюды. Кінула, зраклася, ну і жыві... Каго яна там знайшла сабе, які ўдавец спакусіўся, розуму не дабяру.

— Чаму вы думаеце, што яна выйшла за ўдаўца? — здзівіўся Аляксей.

— А што, за хлопца, ды, можа, яшчэ за прыгожага?.. Вы самі ўзялі б, будучы маладым, жанчыну з чужым дзіцем? Узялі б? Не расказвайце баек. Гэта цяпер гаворыце так, дачакаўшыся, відаць, унукаў, а тады, нябось, выбіралі стройненькую ды прыгожанькую, ды каб яшчэ дзяўчынай вам дасталася. А як жа іначай? Чужое дзіця гадаваць і вечна думаць, што гэта не тваё,— радасць невялікая...

— А я ўзяў жонку з дзіцем, хоць вы і не верыце, і ніколі не думаў, што гадую чужое дзіця. Так і другі хто: бачыў, каго браў, з кім браў, з чым браў, калі па каханні, вядома, браў, а не па разліку, дык і будзь чалавекам,— паклаў Аляксей нож і відэлец на талерку і адсунуў яе на сярэдзіну стала.— Скажу вам, ды вы і самі добра ведаеце, у сямейным жыцці многае залежыць і ад нашага брата-мужчыны. Мы толькі вінавацім заўсёды жанчын, а самі таксама бываем добрымі цацамі. Любім сваё «я» паказваць, дзе трэба і не трэба. Нават тады, калі яўна трэба ўступіць жонцы, не ўступаем...

Крушынін адламаў кавалак хлеба і абмакнуў у падліўку.

— Характары людскія, дарагі мой,— бездань. У сям’і гэта найбольш выяўляецца. Аднаму здаецца: яго паводзіны, яго жыццё — павінны быць узорам для другога. А той другі ці другая не прызнае гэтага. От і пачынаецца калатэча... Мая Таццяна паняй хацела быць з маладых гадоў, а я раіў: абжыцца спачатку, агледзецца, сёе-тое мець пра запас на чорны дзень... Транжырка яна была, во хто: не любіла, каб рубель які аставаўся на пасля. Убачыць што ў людзей — падавай і ёй тое самае. Шубку коцікавую, сукенкі самыя дарагія, туфлі найдаражэйшыя... Добра, што тады пярсцёнкі не былі ў модзе, як цяпер, а то і іх падавай. Ды не абы-якія, а залатыя, з дарагімі каменнямі... Яны, жонкі, так глядзяць на нас: узяў замуж, дык і забяспечвай усім, што ёй уздумаецца, што спадабаецца...

Аляксей усміхнуўся прытоенай усмешкай. «Гавары, гавары, ды меру знай»,— адчувалася ў яго поглядзе, а Крушыніну сказаў:

— Перабольшваеце, Іван Самсонавіч. Не ўсе жанчыны такія, як вы кажаце. У тым ліку і ваша былая жонка...

— Прабачце, Аляксей Пятровіч, каму лепш ведаць, як не мужу, якая была мая жонка? Скажыце, вы задаволены сваім сямейным жыццём? Задаволены. Нават вельмі? Тады вам пашчасціла. I цяпер па сабе мяркуеце, што ўсе так жывуць ці прыблізна так. А ў многіх бывае іначай. Я гэта са свайго вопыту ведаю. Вам колькі год?

— Пяцьдзесят шэсць.

— Значыць, маладзейшыя трохі за мяне. Равеснік Таццяне. Ёй таксама столькі, калі жывая дзе...

— Жывая,— не стрымаўся Аляксей, як пачуў такое пра сваю жонку, і дадаў: — Жанчыны жывучыя.

— Як знаць? Яна ўрач, а іх вунь колькі было на вайне і не вярнулася назад. У нас мабілізавалі адну з амбулаторыі нумарнога завода. Муж інжынерам працаваў у мяне і нешта праз год атрымаў пахавальную. Так што невядома, дарагі мой, што і як з Таццянаю сталася. Столькі часу прайшло...

«Ну і сітуацыя!» — падумаў Алякеей.

Крушынін, відаць, таксама быў заняты думкамі пра былую жонку. I каб Аляксею не прыйшло ў галаву, што ён усё яшчэ перажывае драму трыццацігадовай даўнасці, сказаў:

— Таццяна да слова прыйшлася. Мне цяпер усё роўна: жывая дзе яна ці не... Хачу толькі сына знайсці ды падзяліцца з ім сваімі зберажэннямі. Няхай бы сабе машыну купіў ці дачу. Цяпер гэта модна...

«Тым лепш, тым лепш,— зарадаваўся Аляксей.— Калі цябе, Іване, Таццяна не хвалюе, то мне і расказваць не трэба пра яе»...

А расказаць у Ганчарэнкі было пра што. Расстаўшыся з Таццянай на ўскрайку лесу, ён цвёрда вырашыў не адступацца ад свайго. Прыгадалася вычытанае ў кнізе, што ў каханні, як на вайне. Выйграе той, хто не апускае рук пры першай няўдачы.

Дахаты Аляксей вярнуўся невясёлы. Маці заўважыла гэта і, падаючы вячэру, быдта між іншым, спытала:

— Ну, як з’ездзілася, сынок? Застаў хоць дома сваю красуню?