Другі варыянт

А як жа іначай. Хіба тут не так, як у школе? Там ён ніколі першы не выходзіў з класа, рашыў ці не рашыў. Каб не рашыў — такога не было ніколі, але заўсёды глядзеў, як там хлопцы. Толькі калі ўжо дырэктар навісне над каркам — нідзе не дзенешся. I то ўхітраўся прамакатку з рашэннем падсунуць каму-небудзь. Урэшце, будзе відаць. Можа, яшчэ сам запарыцца... I хоць Васіль падумаў пра тое, што можа і сам запарыцца, у душы ён не верыў у гэта, быў упэўнены, што ўсё будзе добра. Матэматыкі ён ніколі не баяўся, ну і... калі гэтыя салдаты думаюць напісаць, і гэтае дзяўчо са шпаргалкай, дык... Дарэчы, як яе завуць, трэба неяк памірыцца, а то шчэ падумае, быццам ён чорт ведае што...

— Дык як цябе велічаць, прыгажуня? Нам жа разам ваяваць,— спытаўся ў яе.— Мяне Васілём запісалі...

Дзяўчына сумна ўсміхнулася:

— А я Валя.

Пачуўся званок, і разам з ім расчыніліся дзверы і зайшлі экзаменатары. Было іх двое — мужчына і жанчына.

Усе ўсталі. Экзаменатары прывіталіся і адразу пайшлі між радоў, пачалі раздаваць паперу.

— Старайцеся пісаць чыста і акуратна... Усе падлікі весці толькі на той паперы, якую вам выдалі. Калі ў каго не хопіць ці хто сапсуе, што зусім не патрэбна, папрасіце, дабавім...— і гэтак далей, як дзецям у яслях: якой рукой браць лыжку, якой відэлец, аблівацца не трэба і міску на галаву суседу адзяваць таксама не трэба... Тлумачыў усё мужчына — у чорным касцюме, з сухім, як костка, белым тварам, на якім гэтак жа суха блішчэлі карыя вочы. «Калючы, відаць, і злы»,— падумаў пра яго Васіль, але без страху ці злосці, а той ужо ішоў перад першымі сталамі, мецячы рукой — першы варыянт, другі варыянт, першы, другі, аж пакуль не дайшоў да вакна. Твар спакойны, ніякай рэакцыі на рэплікі і жарты, якія сыпаліся то з таго, то з другога кутка. Здавалася, ён нічога не чуў, увесь — адна дзелавітасць, рабіў сваю, некім даручаную справу, рабіў роўна, паслядоўна, як робат, як запраграмаваны, і нічога, апрача гэтай праграмы, не ведаў і ведаць не хацеў, нічога не чуў і чуць не хацеў. Нават жарты і каламбуры, якія час ад часу зрываліся і з яго языка, не асвячалі ўсмешкай яго бяскроўныя губы. Відаць, і жарты гэтыя былі запраграмаваныя, як неабходны элемент экзаменацыйнага рытуалу. Быццам у гэтай зале не сядзела сотня чалавек, для якіх гэта кантрольная рашала вельмі многае. Цікава, ці жанаты ён, ці ёсць у яго сям’я? Павінна быць. I як жывецца з ім яго сям’і? Відаць, нясоладка. Сухар, чысты сухар, не тое, што яго напарніца... I сама стройная, і сукенка ў вялізныя кветкі вельмі да твару. I супакоіла: «Галоўнае — не хвалюйцеся. Лічыце, што рашаеце кожны ў сваёй школе. Думайце, што інстытут прападзе, калі вы не паступіце, не вы без яго, а ён без вас прападзе, і — максімум увагі да дробязяў. Вельмі часта памыляюцца якраз на дробязях. I яшчэ: спадзявацца толькі на сябе і верыць у сябе». Яна ўсміхнулася і зірнула на свайго строгага напарніка, ён быў у другім канцы аўдыторыі, і ён кіўнуў галавой, і зноў — каменная маска. Усё высушыла, забрала матэматыка. Яна дабралася і да твару — цвёрдымі гурбякамі тырчэлі скулы. Яна дабралася і да цела: пад чорным касцюмам угадвалася сухая постаць гімнаста.

Васілю дастаўся другі варыянт, яго суседцы — першы. Жанчына пачала запісваць на дошцы першы варыянт, мужчына адышоў да акна, адтуль добра праглядалася ўся аўдыторыя. «Чаму яны не разам запісваюць? Пакуль да майго варыянта дойдзе чарга, то ты свой рошыш»,— прашаптаў Васіль суседцы.

Яна паціснула плячыма. А яму ўжо не сядзелася, у яго ўжо ўсяліўся нейкі нервовы сверб. Як перад бойкай, калі бачыш, што без бойкі не абыдзешся, а праціўнік марудзіць, не рашаецца пачынаць першы. Васіль не любіў такіх хвілін, не любіў чакаць. Біцца дык біцца. I каб наблізіць сваю хвіліну, Васіль пачаў аўтаматычна рабіць чарцёж Валінага варыянта. Узяўшыся за работу, ён заўсёды спакайнеў, быццам цвярозасць прасвятляла галаву. Зрабіў чарцёж і адразу адчуў цёплы штуршок у грудзях: ужо ведаў, як рашаць задачу, і ведаў, што ход рашэння правільны. Хуценька пачаў пісаць на лістку. «Калі так, то не бяды...»,— зусім ужо смела падумаў ён, падсоўваючы Валі гатовае рашэнне. Яна хуценька — здавалася, нават і не пазірала ў яго бок — пацягнула яго лісцік па стале пад свае і гэтак жа хуценька і непрыкметна саўганула чысты лісцік назад — аддала даўжок — і ўдзячна ўсміхнулася яму. У гэты момант яна падабалася Васілю — нечым вельмі свойскім, таварыскім. Добра быць моцным і шчодрым!

«Не такі і страшны чорт, як яго малююць»,— ужо спакойна і з нейкай гордасцю паглядзеў Васіль на экзаменатара ў чорным касцюме: ён стаяў на тым жа месцы. «Віжуй, віжуй, мо што і ўпалюеш».

Жанчына пачала запісваць і тлумачыць Васілёў варыянт.