Другі варыянт

Васіль прыслухоўваўся да ціхіх слоў жанчыны, сачыў за яе рукой, імкнучыся яшчэ да таго, як яна закончыць запісваць на дошцы ўсю задачу, злавіць ход рашэння, тое зярнятка, у якім хаваецца ўся задача. У кожнай задачы ёсць гэта зярнятка, расклюеш яго — усё астатняе — справа тэхнікі. «Зярнятка» — так гаварыў дырэктар школы, Кірыла Кірылавіч... «Дадзена прызма, у аснове якой... раўнабочная трапецыя. У прызму ўпісана піраміда... Ёсць двухгранны вугал граняў піраміды і асновы... Знайсці бакавую паверхню піраміды».

«Ну, што ж, пачнём. Памажы, божа... Х-ха, паможа, калі сам не можа... Геаметрыя з прымяненнем трыганаметрыі, правільней, стэрэаметрыя з прымяненнем трыганаметрыі. Здаецца, у школе яны рашалі нешта вельмі блізкае. Дзе тая печ, ад якой заўсёды пачынаюць танец? I гэта любіў гаварыць дырэктар. Ён увогуле любіў пагаварыць. Матэматыку ведаў добра, а пагаварыць любіў. Прынясі ў клас якую-небудзь галаваломку, і можаш быць спакойны: пакуль яе не расколюць, урока не будзе, і сам Кірыла Кірылавіч першы будзе ламаць мазгі. Дык дзе тая печ? Апафема? Без яе плошчу не знойдзеш... Гэта ўжо добра, ужо нешта ёсць. Нешта ёсць... Цікава, а што там за прыклады? Трыганаметрычнае ўраўненне, ага, зноў жа тоеснасць, не бяды, ага, і сістэма. Тут давядзецца папацець. I здорава папацець»...

Цяпер усё стала на сваё месца, усё было канкрэтнае, хоць і не да канца яснае. Васіль зрабіў чарцёж — і забыўся пра ўсё на свеце. Цяпер перад ім была толькі задача, з ім была толькі задача, яна сядзела ў ім, ён чуў яе сваім балючым нутром. Час адышоў ад яго і страціў сваю ўладную сілу, быццам яго і зусім не было. Васіль не бачыў, як між радоў хадзілі экзаменатары, не чуў, як яны выгаворвалі хлопцам за тое, што тыя перашэптваліся, як адказвалі на пытанні, і толькі па незразумелым раптоўным шуме за вокнамі і па цемнаце, што насунулася на аўдыторыю, здагадаўся, што на дварэ ідзе дождж. Але і гэты дождж не выклікаў у ім ніякіх эмоцый: дождж, як і ўсё астатняе, апроч задачы, быў недзе там, па-за яго цяперашнім жыццём.

Нарэшце, задача была рошана. Ура! Ура, ура! Васіль зірнуў на гадзіннік. Прайшло болей, чым паўтары гадзіны. Можна было перадыхнуць. Яшчэ раз праверыў рашэнне. Усё правільна. Праўда, нешта не давала спакойна радавацца поўнасцю, нешта прымушала сумнявацца ў стопрацэнтнай правільнасці рашэння. Васіль ведаў сябе, верыў сабе, і амаль ніколі гэта вера не падводзіла яго. Верыў свайму ўнутранаму барометру. I цяпер гэты барометр не маўчаў — трывожна мітусілася яго стрэлка па шкале...

Падышоў і стаў за плячыма экзаменатар. Васіль не адразу заўважыў, што той стаіць ззаду. А заўважыў, павярнуў вочы: хацелася ўведаць — як? Ці правільна? Праз каменную маску не прабівалася нічога. «Рашайце прыклады»,— прагаварыў экзаменатар. Васіль яшчэ раз зірнуў яму ў вочы — жаласлівым, як у пабітага сабакі, позіркам (як ён ненавідзеў сябе за гэты позірк!): ну, адно слова, ну, скажы, так ці не? Але экзаменатар паўтарыў — якіх намаганняў яму каштавала разарваць сцятыя шчэлепы! — «рашайце прыклады, у вас засталося мала часу». Цмокнуў ротам, быццам хацеў прачысціць у зубах, і пайшоў па праходзе далей. Цяпер ужо Васіль цвёрда ведаў, што ў задачы нешта не так. Але што? Што?! А можа нічога? Можа, гэта яму толькі здаецца? Ды і няма калі шукаць ужо гэтае «што». Трэба брацца за прыклады. Гарачы туман затлуміў галаву, дрыжалі рукі. «Толькі не панікаваць. Спакойна! — загадаў ён сабе, сціснуўшы зубы.— Спакойна!..»

Ураўненне і тоеснасць рашыў адразу, і ведаў, што рашыў правільна, уздыхнуў вальней. На сістэме заседзеўся даўжэй, але раскалоў і яе. Перапісаў на чыставік, пераправерыў усё. Яшчэ заставалася мінут пятнаццаць, зноў узяўся за задачу, праверыў чарцёж, рашэнне, і чым болей пераглядаў, пераправяраў, тым болей пераконваўся, што ў падліках памылкі няма. Зноў і зноў вяртаўся назад, каб пачынаць спачатку, і зноў усё ішло па знаёмым крузе. Так кружыць па адным і тым жа месцы чалавек, зблудзіўшы ў чужым лесе. Паверыўшы адзін раз, што дарога, па якой ён прайшоў першы раз, якраз і ёсць тая, па якой трэба ісці, і што яна адна можа вывесці з лесу, з кожным новым кругам ён усё болей упэўнівае сябе, што так яно і ёсць, і кружыць, кружыць, кружыць, пакуль не знясілее ці пакуль не напорацца на што-небудзь нечаканае, што ўразіць яго і паверне на якую-небудзь другую, можа, самую непрыкметную сцежку, а яна якраз і выведзе на бераг...

Званок, які абвясціў пра тое, што трэба здаваць кантрольныя, заспеў Васіля ўсё на тым жа крузе, сысці з якога ў яго ўжо не было ні сілы, ні часу. Спытаў адказ задачы ў аднаго, другога, трэцяга чалавека. Не тое. Не тое! Разбалелася галава. Трэба было выйсці на свежае паветра.