Другі варыянт

Васіль не слухаў, што там гаварыла дзяўчына,— скоранька, быццам пазнілася на цягнік ці яшчэ куды, усяго якія дзве хвіліны. Яму ўжо было на ўсё напляваць, і на тое, што добрага бала і тут яму не бачыць, як сваіх вушэй. Урэшце, ён даўно змірыўся з гэтай думкай і прывалокся сюды з-за ўпартасці: не хацелася думаць, быццам ён такі ёлупень, што нават экзамен па вуснай матэматыцы не можа здаць. Ён ведаў, што экзамены — тое ж паляванне. Паляўнічы з узведзенымі куркамі і набітым пантранташам — і чарада дурных цецерукоў. Яны пачулі чужыя крокі, чужы шоргат і ўзарваліся — пад самым носам у паляўнічага. Якое маленькае крылле і які цяжкі зад, проста цягне да зямлі! I колькі трэба лапатаць гэтым крыллем — чакаць, пакуль лясне стрэл. Паляўнічы ведае, што нельга страляць адразу, як толькі цецерукі ўзарваліся, трэба счакаць, даць ім трохі адляцецца — веер рассейвання шроту прама прапарцыянальны адлегласці. Зноў тая ж матэматыка. Ці фізіка? Нястройны ланцуг цецерукоў забірае ў які-небудзь бок, за ім паварочваецца і паляўнічы, не губляючы цвёрдасці пад нагамі — для стрэлу — і не губляючы з мушкі выбраную ахвяру. Васіль ведаў, як гэта робіцца, сам не раз хадзіў на цецерукоў і заўсёды ведаў, удалы ці няўдалы быў стрэл; пасля стрэлу мог нават і не правяраць, пацэліў ці не пацэліў. Так з цецерукамі. А ён не цецярук. Не-а, ён не цецярук.

Васіль быў спакойны, такі спакойны, якім мог быць, трымаючы ў кішэні па меншай меры дзве пяцёркі. Адказваў роўна, дзелавіта і бачыў, што яго адказ падабаецца экзаменатару. Урэшце, можа яму здалося, што падабаецца. Былі два дадатковыя пытанні — Васіль і на іх адказаў. Экзаменатар падсунуў да сябе ведамасць, узяў Васілёў экзаменацыйны ліст, зірнуў у яго, насупіўся: «А чаму тут у Вас?» Ён не сказаў, што «тут», але Васіль яго зразумеў. Адказаў: «Не так рашыў задачу» і адчуў сябе цецеруком, пад чорным дулам. Ведаў, што для паляўнічага наступіў самы ёмкі момант, каб націснуць на курок: раней было блізка, пазней — можа быць далёка.

— Значыць, не так рашылі... Ага, добра... Тады сфармуліруйце мне яшчэ... м-м-м... тэарэму Безу.

Цяпер яны пазіралі адзін аднаму ў вочы. Вочы ў экзаменатара былі нейкія рознакаліберныя: адно чыста блакітнае, другое — з карычневай кропкай ля зрэнкі. Кропка быццам плавала ля зрэнкі, зацяняла яе. «Абы-што лезе ў галаву»,— мільганула думка, а ўголас Васіль сказаў:

— Тэарэму Безу мы не праходзілі.— Ён ведаў, што некалі і недзе жыў такі матэматык і што яго тэарэма ёсць у канцы падручніка, але яны не праходзілі яе...

— Дарэмна вы не праходзілі. Доказ тэарэмы ведаць не абавязкова, па праграме не абавязкова, а фармуліровачку трэба было б... Ды і доказ таксама...— Экзаменатар узяў ручку, нешта напісаў на Васілёвым лістку, працягнуў яго Васілю.

Васіль узяў ліст, падышоў да дзвярэй, потым павярнуўся:

— Скажыце, калі будзе Ваша ласка...

Экзаменатар жвава павярнуўся да яго.

— А... што Вы паставілі ёй? — Васіль матануў галавой за дзверы.

— Каму — ёй? — не хацеў разумець экзаменатар.

— Ну, гэтай, што адказвала перада мной.— Васіль уважліва глядзеў на экзаменатара, яму цікава было глядзець на яго.

Экзаменатару стала мулка на крэсле;

— Што зарабіла, тое і паставіў.

Ага, што зарабіла,— успомніў ён. Цяпер ужо націск быў на слова «зарабіла», і недвухсэнсоўны намёк быў на гэтым слове. Васілю стала смешна:

— А зарабіла кусок сала...

— Якое сала? Не разумею...— Экзаменатар і праўда не разумеў, пры чым тут сала.

Васіль растлумачыў:

— Ёсць такая песенька, забаўлянка, ёю дзяцей забаўляюць. Каб не плакалі. «Ласачка, ласачка, дзе была, у бабкі, што рабіла, кросны ткала, што зарабіла, кусок сала, а дзе сала, кошка ўкрала».

— А-а-а, дык гэта забаўлянка! — засмяяўся і экзаменатар.— Усё можа быць, усё можа быць,— і павярнуўся назад, да стала.

Васіль выйшаў на калідор, адтуль — на двор, адтуль — на вуліцу. Стаў, няўцямна пазіраючы на людзей, што цяклі па вуліцы, абміналі яго, і не заўважаў іх.

— Часці праціўніка, панёсшы цяжкія страты, адкаціліся на зыходныя рубяжы...— словы гэтыя данесліся аднекуль здалёк, нехта гаварыў грубым вясёлым голасам, на ўсю вуліцу, але што Васілю да іх... У яго ёсць пра што думаць. На душы было так пагана, як яшчэ ніколі не было.

Васіль стаяў пасярод тратуара. За спіной была металічная агарожа, за ёй — зеляніна двара, праз якую прасвечваўся будынак. Будынак інстытута.

— Часці праціўніка, панёсшы цяжкія страты...— голас пачуўся над самым вухам, і Васіль павярнуў галаву. Гэта быў Валера Каждан, во чорт, гэта ж трэба...— Прывітанне вяскоўцам, якія наіўнымі лбамі стараюцца прабіць дзверы ў камяніцы навукі! — Валера смяяўся, ціскаючы Васіля ў абдымках. I Васіль узрадаваўся яму так, як, мусіць, не радаваўся нікому. Валера быў свой хлопец, яму нічога не трэба было тлумачыць.

— Зрэзаўся? — ужо сур’ёзна і са спачуваннем спытаў ён.

— Угадаў,— адказаў Васіль, з непрыемнасцю адчуўшы, як дрыжыць голас. Адвярнуўся.