Esperanto sen antaujughoj

El la 2796 lingvoj registritaj de Franca Akademio kiu estus la favorata? Evidente oni devus elekti el inter la nur 120 kun literatura valoro kaj praktika graveco. Chu oni elektus la chinan, char ghi estas parolata de la plej granda nombro da homoj? Ne, char, krom la fakto ke multaj chinoj nescias la oficialan lingvon, ghi ankau estas tiel kompleksa, ke ech la chinoj devas konsumi multajn jarojn por ghin shcipovi, ech neperfekte.

Chu oni elektus la anglan, char ghi estas la plej disvastigita? Ni jam vidis, ke ech che UN ghi ne sukcesis resti sola. Krome, se morfologie ghi estas eble la plej simpla el la vivantaj lingvoj, tamen ghi ne estas tia en la sintakso. Kaj plie, ghia prononco estas unu el la plej malfacilaj en la okcidentaj landoj.

Chu taugus la hispana, parolata en la plej granda nombro da landoj? Nek ghi, nek kiu ajn latinida lingvo taugus, pro la morfologiaj kaj sintaksaj komplikajhoj, chefe pro la verbaj fleksioj ekstreme variaj.

Tiuj chi argumentoj validas por chiuj vivantaj lingvoj kaj al ili aldonighas la naciisma spirito, chiam pli forta, chefe en la malgrandaj nacioj jhus kreitaj, malpermesante akcepti la lingvon de kiu ajn alia lando.

* * *

Restas tiel la rimedo konsistanta el neutrala lingvo, kiu ne ghenus naciajn ofendighemojn, povus prezenti chion, kion oni postulas de internacia lingvo, kaj daurus por chiam, evoluante kiel chio vivanta, por unuforme adaptighi al la spirito de chiu epoko.

Iu tia lingvo neutrala kaj internacia kontentigus la aspirojn pri kiuj la homaro revadas tra la epokoj.

La unua internacia lingvo kreita shajnas esti "Lingua Ignota", verko de Sankta Hildegarda el Bingen, en la 12-a jarcento.

Episkopo Wilkins, bofrato de Oliver Cromwell, publikigis la planon de iu "filozofia lingvajho", en kiu la akademianoj povus esprimighi logike kaj perfekte.

Rene Descartes, kies "Disertajho pri la metodo" estis originale publikigita, eksterkutime, en la franca, prezentis en 1629 la principojn, kiujn devus kontentigi universala lingvo. Ili koincidas kun tiuj kontentigataj de Esperanto.

Leibnitz sin dedichis al la ellaborado de lingvo, kiu devus esti iu "algebro de la penso".

La enciklopediistoj ankau konsumis penojn por la kreo de iu lingvo "filozofia, artefarita kaj universala".

En sia "Utopio" Thomas More pritraktas la aferon pri racia lingvo.

Komenio same defendis ian novan "lingvajhon perfektan... kiu estos nekompareble pli facile lernebla ol iu ajn natura lingvo".

Kaj tiel, antau la apero de Esperanto, chirkau tricent provoj estis faritaj por la ekhavo de iu internacia lingvo. El chiuj, tiu, kiu plej atingis sukceson — la tempoj jam estis pli maturaj — estis Volapuko, de la katolika pastro monsinjoro Johann Martin Schleyer, el Konstanco, Germanujo. Volapuko, kiu signifas "monda lingvo", konsistis el vortoj prenitaj el la angla, germana kaj latina. Malgrau la kripligo de la vortoj pro la celo ilin simpligi, la praktika komplekseco estis tre granda. Tamen la sukceso de la lingvo estis tia, ke shajnis solvita la problemo. La apero de Esperanto, en 1887, sep jarojn post la kreo de Volapuko, akcelis ties finon. Krom la ekhavo de novaj adeptoj, Esperanto, konsiderita senkompare supera al Volapuko, ricevis la alighon de multaj ties partianoj.

Ech post Esperanto, aperis multaj dekoj da aliaj provoj, sed chiuj kun efemera vivo, escepte de Ido, kiu estas iu Esperanto "reformita" de Markizo de Beaufront.

Inter aliaj projektoj meritantaj mencion trovighas Esperantido, Esperanto II, Latino sine flexione, Occidental, Novial, Interglossa, Interlingua.

* * *

Esperanto estis kreita de Lazaro Ludoviko Zamenhof en 1887. Sed tio okazis post longa periodo da ellaborado, komencighinta sur la gimnaziaj benkoj, kiam li alfrontis la kontraustaron de sia patro, al kiu li devis promesi ne plu pritrakti la aferon, antau ol fini la akademian kurson. Farighinte kuracisto, li dedichis sin al pediatrio, sed sentema por la suferado de la infanoj, li inkllnighis al oftalmologio, post specialiga kurso. Tiam li denove dedichis sin kun obstino al sia lingva pasio. La lernado de la angla havis decidan rolon en la simpligo de la nova lingvo. Fine, post longa periodo da ellaborado kaj sennombraj malfacilajhoj, inter kiuj la financaj, per la helpo de sia bopatro li publikigis sian Lingvo Internacia, sub la pseudonimo Doktoro Esperanto. Kaj estis tiu kashnomo, prenita el la propra lingvo, kiu fine donis al ghi la nomon, lau la silenta interkonsento de la adeptoj.